ყველას თავისი სიმართლე როდი აქვს(?)

    ადამიანური სამართალი უდავოდ პირობით ხასიათს ატარებს, ვინაიდან იგი სუბიექტურ მორალურ საძირკველზეა დაშენებული. ასეც იტყვიან: “რამდენი ადამიანიც არის, იმდენი სიმართლეა”. ეს ფრაზა როდია მოკლებული საღ აზრს; მართლაც, ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრებაში მუდამ ვხვდებით ადამიანური საზომებით განსჯის საგნებსა თუ მოვლენებს, და რაც მთავარია, ამგვარი ადამიანური სუბიექტური განსჯა თითოეული ჩვენგანის თვისებაა. მაგრამ საკითხავია, რამდენად ვენდოთ ხსენებულ წმინდად სუბიექტურ ფენომენს და რამდენად ღირს, მისი ხელმძღვანელობით ვიმოქმედოთ ცხოვრებაში - როგორც პირად ყოფაში, ისე სოციალურ-პოლიტიკური მოწყობისას... 

    ადამიანური მორალურ-ეთიკური განსაზღვრებების ფარდობითობა და ის ფაქტი - რომ ყოველი პიროვნება ერთნაირი არსითა და ბუნებითაა შექმნილი და ერთნაირი მონაცემები გააჩნია - მაფიქრებინებს, რომ კაცობრიობას რა კანონიც კი გამოუგონია ადამიანურ განსჯაზე დაყრდნობით - სოციალურ-პოლიტიკური იქნება ეს თუ მორალურ-ეთიკური და დაუწერელი - ეს ყველა კანონი თავისი არსით თანასწორია, ვინაიდან თითოეული გახლავთ ადამიანის მიერ ნააზრევი და შექმნილი. ეს მოცემულობა, შესაძლოა, ითქვას, მაიძულებს, ვაღიარო, რომ ადამიანის მიერ შექმნილ უამრავ კანონს არ აქვს ავტორიტეტი, რადგანაც მრავალი კანონი - რომელიც დაწესებულია სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა კულტურისა თუ აზროვნების წესის გათვალისწინებით - ზოგჯერ ეწინააღმდეგება ერთმანეთს; მაშასადამე, რა კრიტერიუმით უნდა განვარჩიოთ, თუ რომელია უფრო მართებული და რომელმა უნდა გადასწონოს მეორე? ვინაიდან ორივე ადამიანის მიერაა გამოგონილი და დადგენილი…

    ამის საფუძველზე ვიტყოდი, რომ არც ჩემი პირადი სამართალი არ აღემატება სხვა რომელიმე ადამიანის სამართალს, რადგანაც მათ ადამიანური საწყისები გააჩნიათ და არ შეიძლება, ერთმა მეორე გადასწონოს. ამიტომ, საჭიროა იმგვარი კანონის დადგენა და შემოღება, რომელიც ნებისმიერ გარემოებაში უცვლელია და რომელიც დროსა თუ სივრცეს გაუძლებს. ამგვარი კანონები უნივერსალურ ხასიათს ატარებს და იწოდებიან, როგორც Ius Naturale. ეს ბუნებითი სამართალი ყოველი ადამიანისათვის ერთი და იგივეა და ვერსად გაექცევა მათ. ბუნებითი სამართლის კანონებიდან განსაკუთრებით გამოვყოფ ღმერთის რწმენასა და თაყვანისცემას. ეს უკანასკნელი გულისხმობს იმას, რომ ადამიანს აქვს უფლება, მისდიოს და დაემორჩილოს მხოლოდ იმ მცნებებს, რომელიც დადგენილია არაადამიანურის, ზეადამიანურის - ამ შემთხვევაში, ღმერთის - მიერ. ამ სახის კანონები სწორედ ის კანონები გახლავთ, რომელთა სამართლებრივობაც აღემატება ადამიანურ საზომებსა და განსჯას (თუმცაღა შესაძლოა, ადამიანური და ღმერთისმიერი სამართლის პრინციპები ერთმანეთს დაემთხვეს). 

    აქედან გამომდინარე, ადამიანს სრული უფლება აქვს, არ დაემორჩილოს სახელმწიფოს მიერ დადგენილ კანონებს, რომელი სახელმწიფოს ხელისუფლება - სასამართლო ორგანო - სწორედაც რომ ადამიანებისაგანაა შემდგარი. ნებისმიერი მორალური დადგენილება, ნებისმიერი სამართლებრივი კანონი - თუნდაც ისეთი, რომელიც კრძალავს მკვლელობას, გაუპატიურებას, საკუთრების ხელყოფასა და მითვისებას - წარმოადგენს ერთ ჩვეულებრივ პირად სპეკულაციას და არ აქვს რაიმე წონა, ვინაიდან ჩამოთვლილი უბრალოდ სუბიექტური პრინციპებითაა შექმნილი. 

მაგრამ თუკი ადამიანს არ სწამს არავითარი მიღმიერი ძალისა და ღმერთის არსებობის, მაშინ რა პრინციპებიდან გამომდინარე დაადგენს იმ კანონებს, რომლებიც მისთვის მართებულია და მიზანშეწონილი? ამ შემთხვევაში, ასეთი ადამიანი, სავარაუდოდ, საკუთარი სინდისის ხმას მოუსმენს და ამისდა მიხედვით გადაწყვეტს, რომელი კანონები აღიაროს და დაემორჩილოს. თუმცა საბოლოო ჯამში, ვერც მის მიერ მიჩნეული და განსაზღვრული კანონები ვერ იქნება წონადი და ავტორიტეტული, რადგანაც ხსენებული სინდისიც ადამიანური გახლავთ და იგი წარმოშობილია და აღზრდილი გარემოვითარებებისა და კულტურული ფენომენების ზეგავლენის გამოისობით. 

    გვსურს თუ არა ეს, იძულებულნი ვართ, ვაღიაროთ, რომ სამყაროში ქვეყნების მოსაწყობად ობიექტური მდგენელი მხოლოდ ის ფენომენია, რაც ყოველივე ადამიანურის მიღმაა. რამდენად ავტორიტეტულია ეგრეთ წოდებული “ზეადამიანური” ძალების მიერ მოცემული მცნებები და კანონები ადამიანისათვის და რამდენად დაემორჩილება მათ - ეს სხვა საკითხია, მაგრამ ფაქტი ერთია: ადამიანის მიერ განსაზღვრული კანონებისადმი დამორჩილება მეორე ადამიანის მხრიდან არ უნდა იყოს სავალდებულო იმდენად, რამდენადაც ყოველი ადამიანის სიმართლეს ერთი და იგივე  წონა აქვს ურთიერთთან მიმართებაში მხოლოდ და მხოლოდ ერთი მიზეზით - ისინი უბრალოდ ადამიანები არიან თავიანთი პირობითი და სუბიექტური ადამიანური განსჯებით (ასე ვთქვათ, ერთი თიხისაგან არიან გამოძერწილნი).

    ჩემი ღრმა რწმენით, ერთადერთი გამოსავალი და ორიენტირი ზეადამიანურ და უნივერსალურ კანონებში უნდა მოიძებნოს (სახელდობრ, ღმერთის მიერ დადგენილ კანონებში - თუ რა არის სწორი და რა - არასწორი). სხვა ნებისმიერი დადგენილება - რომლის მიხედვითაც ქვეყნები თუ სახელმწიფოები მოქმედებენ და აიძულებენ სხვა ყველა ადამიანს, დაემორჩილოს მათ მიერ შექმნილ კანონებსა თუ აკრძალვებს - გახლავთ უფასური და უწონადო, რა დადგენილებებსაც თავიანთი არასტაბილურობისა და ფარდობითი ხასიათის გამო მუდამ, მთელი ისტორიის მანძილზე, რეფორმაცია და გადახალისება ესაჭიროება.

თავისუფალი ნება ბუნებით სამართალში

და მაინც, როგორ ვართ მოწყობილები? რას მივიჩნევთ სწორად, რას არასწორად? რა არის კარგი და რა არის ცუდი? გვაქვს თუ არა მორალი და საიდან მოდის ის? როგორ მარტივად ჟღერს ეს ყველაფერი, როცა რაიმე ზებუნებრივს მივაწერთ, ღმერთს, რომელიც, ზემოთ, თეთრ მოსასახამში ზის და თავის ქმნილებებს კმაყოფილებით დაჰყურებს, რადგან მისცა მათ უნარი გაერჩიათ კარგი ცუდისგან, სწორი არასწორისგან, გამოძერწა, ისე რომ ყოველთვის ეძიებინათ და დაენახათ კარგი.

ანუ, ღმერთის სამყარო უკიდურესად კეთილი და მოწესრიგებულია. ყველა არსებას საკუთარი ფუნქცია აქვს და ისწრაფვის იმისკენ, რომ შეასრულოს იგი. აკვინელი ამბობდა, რომ კარგი ქმედება არის ის, რაც სრულადქმნის ამ ფუნქციებს, როგორც, თუნდაც, თვალი აკეთებს ამას ყოვლად ბუნებრივად. ადამიანებიც, ინტუიტურად ვისწრაფვით, ვილტვით იმისკენ, რაც ღმერთმა გადაწყვიტა და ჩაგვინერგა, რომ საუკეთესოა ჩვენთვის.

და, თუ ყველაფერი მართლაც ამგავრადაა მოწყობილი, მაშინ რატომ არ არის დედამიწა სამოთხე? თუ ყველა არსება ასრულებს საკუთარ ფუნქციას, ფუნქციას, რომელიც თავისი არსით კარგსა და კეთილს ემსახურება, რატომ ვაწყდებით ყოველ ფეხის ნაბიჯზე უსამართლობას? რატომ ხდება, რომ ხშირად ჩვენი ტვინი უგულებელყოფს იმ მორალურ წესებს, რომელიც ღმერთმა ჩაგვინერგა? რატომ გადავახარისხებთ სიკეთის კეთების აუცილებლობას? და მაინც, რატომ კლავენ ადამიანები ერთმანეთს?

არის რაღაც, რაც გვიბიძგებს გადავუხვიოთ ჩვენს ფუნქციას, მოვისროლოთ რაციონალური აზროვნების უნარი, შეიძლება ვხედავდეთ მეტ სარგებელს, შეიძლება ასე უფრო გვიმარტივდებოდეს, უამრავი რამ შეიძლება, უამრავმა ფაქტორმა შეიძლება წაგვართვას განსჯის უნარი და ეს ყველაფერი მაშინ ხდება, როდესაც ადამიანური მანკიერება იჩენს თავს. გამოდის, რომ ადამიანი არ არის სრულყოფილად წმინდა არსება, რომელიც ბუნებრივად დაიცავს ყველა მორალურ წესს და მუდმივად ემსახურება კეთილს. ჩვენში არის რაღაც, რაც აკეთებს არჩევანს. ვიცით რა არის სწორი, მაგრამ ვამჯობინებთ სრულიად სხვა გზით წავიდეთ. ზოგჯერ უბრალოდ გვინდა მივყვეთ ჩვენს სურვილებს და უკუვაგდოთ ყველანაირი გამოცდილება და ცოდნა სწორისა და არასწორის შესახებ, დავივიწყოთ სიკეთის გზა და ამგვარად ვუღალატოთ ჩვენი არსების პრინციპებს. ჩვენ, ჩვენი თავისუფალი ნების ზეგავლენით ვირჩევთ სასურველ სცენარს, რომელსაც წარვმართავთ.

თითქოს რა უბოროტოდ ჟღერს თავისუფალი ნება, მაგრამ სწორედ ეს არ აძლევს ადამიანს საშუალებას ყოველთვის დათესოს/მოიმკას კარგი და კეთილი. თავისუფალი ნება მიმზიდველია, თვითკონტროლი და ნებისყოფის გამომუშავება - ნაკლებად. ადამიანები ყოველ წუთას ვიღებთ გადაწყვეტილებებს, ხშირად - თავისუფალი ნებით. ჩვენი პრობლემაც ამას უკავშირდება, ამიტომ ვერ გახდება ვერასდროს სამყარო სამოთხე, ჩვენ ყველას ჩენი თავისუფალი ნება გვაქვს, რომლისთვისაც წინააღმდეგობის გაწევა ძლიერ ნებისყოფას მოითხოვს, ძლიერი სურვილი კი ხშირ შემთხვევებში გადაწონის ხოლმე ძლიერ ნებისყოფას.
მოდით, ჩვენი წინაპრები - ადამი და ევა გავიხსენოთ. ისინი ღმერთმა დაუმორჩილებლობის გამო დასაჯა, გამოაძევა სამოთხიდან, რა წამსაც მათ შეიცნეს კეთილი და ბოროტი. ამ დროს ადამიანი მოაზროვნე გახდა, ამ შემთხვევამდე ემორჩილებოდნენ ღმერთს და მათი ცხოვრებაც ერთი ლამაზი ერთფეროვნება იყო, ამის შემდეგ დამოუკიდებლად მოუწიათ საკუთარი ცხოვრების წარმართვა, რამაც გარკვეულწილად აზროვნების განვითარება გამოიწვია. ადამისა და ევას თავისუფალი ნება თანდაყოლილია, მათ რომ ეს ბუნებით არ ჰქონოდათ ვერ გააკეთებდნენ არჩევანს და ვერ გასინჯავდნენ აკრძალული ხის ნაყოფს. ჰეგელი ამბობს, რომ ედემის ბაღი არის ადგილი, სადაც მხოლოდ ცხოველებს შეუძლიათ ცხოვრება. ამგვარად, ადამიანის ადგილი არ არის სამოთხეში, რადგან შეუძლებელია თავისუფალი ნების არსებობა ამ უკანასკნელში.

როგორ უნდა მოვიქცეთ? სამყაროს გაუმჯობესების მიზნით უარი უნდა ვთქვათ თავისუფალი ნების გამოხატვაზე? რასაკვირველია, თავი უნდა ავარიდოთ რადიკალურ ქმედებებს, როგორიცაა მკვლელობა, ან ძალადობა, მაგრამ მთლიანად უარყოფა თავისუფალი ნების და დისტანცირება მისგან ადამიანობის მნიშვნელოვან ნაწილს გვართმევს. თავისუფალი ნება ერთგვარი გამოხატულებაა საკუთარი თავის ფლობის, ამ დროს აანალიზებს თითოეული ჩვენგანი, რომ თვითონ განაგებს საკუთარ ცხოვრებას, სურვილებსა და ქმედებებს. და მაინც, რატომ მოგვანიჭა ღმერთმა თავისუფალი ნება, თუ წინასწარ იცოდა რა გადაწყვეტილებას მივიღებდით და როგორ გამოვიყენებდით მას? აქ სადღაა თავისუფალი არჩევანის ადგილი?

ბუნებითი სამართლის როლი ნიურნბერგის პროცესში: სამართლიანობის ტრიუმფი თუ იარაღი გამარჯვებულთა ხელში

სამართლისა და სამართლიანობის ცნების არსი ის საკითხია, რომლის გარშემოც მრავალ ფილოსოფოსსა თუ მოაზროვნეს უსაუბრია, უკამათია და უმსჯელია. ბუნებითი სამართალი იმგვარი სისტემაა, რომელიც ეფუძნება თანდაყოლილ ღირებულებებს და შეუძლია არსებობა პოზიტიური სამართლისგან, ანუ სახელმწიფოს მიერ დადგენილი კანონებისაგან დამოუკიდებლად. ბუნებითი სამართლის მიხედვით, ადამიანის ბუნებას საფუძვლად ედება imago dei, ანუ ღმერთის ხატი. ამგვარად მყარდება სამყაროში უფლისმიერი მარადიული სამართალი, რომლის ნაწილსაც, განმახორციელებელ ,,იარაღსაც“ წარმოადგენს ადამიანი. თომა აკვინელისათვის ბუნებითი სამართალი არის ადამიანის - როგორც რაციონალური არსების მონაწილეობა და ადგილი მარადიულ სამართალში. სწორისა და არასწორის, მორალურისა და ამორალურის ცნებები არაა დამოკიდებული ადამიანზე, ეს ღმერთის მიერ დაწესებული სამართალია. ის, რომ ადამიანთა კვლა ბოროტებაა, ჭეშმარიტებას წარმოადგენს ყველგან, ყველასთვის და ნებისმიერ ეპოქაში. არ აქვს მნიშვნელობა, ცალკეული ადამიანი ეთანხმება თუ არა მას, ის მაინც იმ პრინციპით უნდა გასამართლდეს, რომ კაცთა კვლა ცუდი, ამორალურია. თომა აკვინელი ფიქრობდა, რომ ყოველი ადამიანური წესი და კანონი, თუ გნებავთ პოზიტიური სამართალი, დაფუძნებული უნდა იყოს ბუნებითი სამართლის ზოგად პრინციპებზე. თუ, პირობითად, საქართველოს კონსტიტუციაში ჩაწერილია იმგვარი კანონი, რომელიც ზოგად პრინციპებს ეწინააღმდეგება, თომა აკვინელი მას დამახინჯებულ სამართალს უწოდებდა და უეჭველად გააკრიტიკებდა. 

იმის მიუხედავად, რომ ბუნებითი სამართლის იდეა მრავალი საუკუნის წინ ჩაისახა, ის დღესაც არ კარგავს აქტუალობას. მეორე მსოფლიოს დასასრულს ეს საკითხი უფრო საინტერესო გახდა, ვინაიდან სწორედ ბუნებითი სამართლის პრინციპებით გამოუტანეს 11 განსასჯელს სასიკვდილო განაჩენი. არსებობს იმგვარი მოსაზრებაც, რომ პროცესი იქცა იარაღად გამარჯვებულთა ხელში, მაგრამ, ამავე დროს, უმრავლესობისთვის რთულია იმის უარყოფაც, რომ განსასჯელები იმსახურებდნენ უმკაცრეს სასჯელს კაცობრიობის წინაშე ჩადენილ დანაშაულებათა გამო. ვფიქრობ, საინტერესოა, თუ როგორ დაუპირისპირდა პოზიტიური სამართალი ბუნებით სამართალს ნიურნბერგის პროცესის მაგალითზე, ამასთან ტრიბუნალის მოტივების ახსნა ნაცისტთა დასჯისას, გაამარტივებს გავიგოთ ბუნებითი სამართლის არსი. 

უნდა ითქვას ის, რომ ნაცისტების უფლებადამცველები აპელირებდნენ პოზიტიურ სამართალზე. ისინი ამბობდნენ, რომ იმ მომენტში და იმ ადგილას, სადაც განხორციელდა ტრიბუნალის მიერ დასახელებული ყოველი ბრალდება, იყო კანონიერი. განსასჯელები ასრულებდნენ დიქტატორის ბრძანებას. გერმანიის კანონმდებლობის მიხედვით, ნაცისტთა მიერ ჩადენილი ქმედებები არათუ სამართლებრივად სწორი, არამედ აუცილებელიც კი იყო. ადვოკატები ცდილობდნენ მთელი პასუხისმგებლობა გადაეტანათ ჰიტლერზე და აღენიშნათ, რომ ქვეშევრდომებს სხვა გზა არ ჰქონდათ სასტიკი მმართველისა და მის მიერ მიღებული კანონების გამო, ისინი უბრალოდ ასრულებდნენ ,,ზემოდან“ მიღებულ ,იმ დროისთვის კანონიერ, ბრძანებებს. nullum crimen, nulla poena sine lege praevia - არანაირი სასჯელი კანონის გარეშე. სწორედ ეს პრინციპი წარმოადგენდა ნაცისტებისთვის მთავარ თავდასაცავ ძალას. ამ, საზოგადოების ნაწილისთვის, რაციონალური არგუმენტის გაბათილება შესალებელი გახდა ბუნებითი სამართლის პრინციპებიდან გამომდინარე. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, კანონი არის დამახინჯებული და უსამართლო, თუ ის ეწინააღმდეგება ბუნებითი სამართლის პრინციპებს. კაცთა კვლა, სიძულვილი, ადამიანთა სინდისის, რელიგიის თავისუფლების შეზღუდვა და მრავალი სხვა, ის ზოგადი პრინციპებია, რომლებსაც უგულებელყოფდა ჰიტლერული გერმანიის კანონმდებლობა. ნაცისტებმა შეურაცხყვეს, გათელეს ადამიანთა ის უფლებები, რომლებიც მათ გამოჩენამდე არსებობდა და რომლებიც მუდმივად იარსებებენ ჩვენგან დამოუკიდებლად, სწორედ ისე, როგორც ამას ბუნებითი სამართალი ქადაგებს. მოსაზრება, რომ პრინციპის nullum crimen, nulla poena sine lege praevia დარღვევა მოხდა, ამ ყველაფრის ფონზე აბსურდულია ბუნებითი სამართლის მომხრეებისთვის. ამასთან ,ფულერი ამტკიცებდა, რომ ნაცისტური სისტემა არა მხოლოდ არაეფექტური იყო, არამედ აკლდა სამართლიანობისა და გამჭვირვალობის ყველა პროცედურული სტანდარტი. მისი აზრით, ამგვარი სტანდარტების დარღვევა იწვევს მორალურად უსამართლო,ბუნებითი სამართლისთვის მიუღებელი კანონების მიღებას. ნაცისტური გერმანიის პირობებში კი დარღვევები იმდენად სერიოზული ხასიათის იყო, რომ სამართლებრივმა სისტემამ ფაქტობრივად შეწყვიტა არსებობა. სწორედ ესაა მიზეზი, რის გამოც, ჩემი აზრით, ტრიბუნალს მხედველობაში არ უნდა მიეღო ნაცისტური კანონები. 

ვფიქრობ, საინტერესოა ისიც, თუ რატომ მიიჩნევს მკვლევართა ნაწილი, რომ ტრიბუნალი ემსახურებოდა მოკავშირეთა მიერ შუარისძიებას და გამსჭვალული იყო ,,გამარჯვებულთა მართლმსაჯულების“ სულისკვეთებით. დავის საგანს წარმოადგენს ისიც, შეიძლება თუ არა ბუნებითი სამართლის გამოყენება ერთგვარ იარაღად დამარცხებულთა წინააღმდეგ. წესით, ეს შეუძლებელი უნდა იყოს, ვინაიდან ბუნებითი სამართლის მიხედვით ,ზოგადი პრინციპები და კანონები ვრცელდება ყველასა და ყველაფერზე, ნებისმიერ დროსა თუ ეპოქაში, როგორც დამარცხებულზე, ისე გამარჯვებულზეც. იმ ფაქტის მიღება, რომ ნაცისტებმა ჩაიდინეს დანაშაული კაცობრიობის წინაშე, შესაძლებელია. ბევრი ამ მოსაზრებას ალბათ არც ეწინააღმდეგება, მაგრამ, რატომ არ უნდა მივიღოთ მხედველობაში ის ფაქტი, რომ არც გამარჯვებულ მხარეს ჩაუდენია ნაკლები სიმძიმის დანაშაული. ნუთუ განვითარებული სამყაროსთვის არ იყო შემაშფოთებელი სსრკ-ში ჩადენილი დანაშაულებები?! ბუნებითი სამართლის ზოგადი პრინციპების დაცვის კუთხით, რითი განსხვავდებოდა მისი კანონმდებლობა ნაცისტთა კანონმდებლობისგან? თუ მხოლოდ იმან შეძლო ტოტალიტარული რეჟიმის გამართლება, რომ გერმანიის წინააღმდეგ იბრძოდა სხვა 2 სახელმწიფოსთან ერთად? სწორედ ამიტომ მგონია, რომ ბუნებითმა სამართალმა ერთდროულად იმუშავა და არ იმუშავა კიდეც ნიურნბერგის პროცესზე. საბოლოოდ ისე აღმოჩნდა, რომ სამართლის ამ სისტემამ გამარჯვებულს მისცა მორალური უფლება, გაესამართლებინა დამარცხებული. ის, რომ ნაციტთა ქმედებები მიუღებელია, ჩემთვის ცხადია, თუმცა არაა ნათელი ის, თუ რატომ ჰქონდა მორალური უფლება, იმავე ბუნებითი სამართლს პრინციპების გათვალისწინებით, გამარჯვებულ მხარეს, განაჩენი გამოეტანა ნაცისტი განსასჯელებისათვის. საკითხს ამგვარად თუ შევხედავთ, მოგვიწევს იმის თქმა, რომ ბუნებითი სამართალი ხანდახან წარმოადგენს იარაღს გამარჯვებულთა ხელში. რთული სათქმელია, ეს ბუნებითი სამართლის ნაკლია თუ თავად ადამიანების, რომლებიც ცდილობენ კანონები და ხანდახან მორალიც კი საკუთარ ნება-სურვილსა და მისწრაფებებს მოარგონ. ნიურნბერგის პროცესის შემთხვევაშიც მგონია, რომ სამართლიანობა აღდგა მხოლოდ ერთი მხარისათვის, პასუხისმგებლობაც მხოლოდ დამარცხებულებს დაეკისრათ, ბუნებითმა სამართალმაც მხოლოდ გამარჯვებულთათვის იმუშავა. 

ყველაფრის მიუხედავად, ფაქტია, რომ ნიურნბერგის პროცესმა და მასში ბუნებითი სამართლის გამოჩენამ უდიდესი როლი ითამაშა ადამიანის ბუნებითი უფლებების გადაფასებასა დასაერთაშორისო სამართლის განვითარებასა და სრულყოფაზე, ნაცისტთა ქმედებები კი აღიარებულიქნა დანაშაულად მთელი კაცობრიობის წინაშე, რაც ,ჩემი აზრით, დიდი მონაპოვარია.

კონტრაცეფცია და სექსუალური ეთიკა ბუნებითი სამართლის მიხედვით

ბუნებითი სამართალი არის სამართლებრივი სისტემა, რომლის მიხედვითაც, სამყაროში ყველაფერს აქვს თავისი ფუნქცია. სამყაროში არსებული ნებისმიერი რამ, იქნება ეს ნივთი თუ ქმედება, არის კარგი, თუ ასრულებს თავის ფუნქციას. მაგალითად, კალამი არის კარგი, თუ კარგად წერს, თვალი არის კარგი, თუ კარგად ხედავს. საინტერესოა, ბუნებითი სამართლის მიხედვით, რა შემთხვევაში იქნება სექსუალური აქტი კარგი?

თომა აკვინელი, ადამიანი, რომელმაც განავითარა ბუნებითი სამართლის ძველი ბერძნული კონცეფცია, მიიჩნევდა, რომ არსებობს გარკვეული ქცევის წესები, რომელთა მორჩილებაც ყველა ადამიანის უმთავრესი მოვალეობაა, ეს წესები კი შეესაბამება ბუნებით სამართალს. ერთ-ერთ ასეთ წესად და ადამიანის ფუნქციად აკვინელი ასახელებს გამრავლებას. ანუ, ბუნებითი სამართლის თეორეტიკოსებისთვის სექსუალურ აქტს გააჩნია ერთადერთი ფუნქცია - გამრავლება. აქედან გამომდინარე, მარტივი მისახვედრია, რომ კონტრაცეფცია არღვევს ბუნებით კანონს, რადგან ის არ შეეთავსება ადამიანს უმნიშვნელოვანეს ფუნქციას და სქესობრივი აქტის ბუნებრივ მიზანს - გამრავლებას. ანუ, სექსუალურ აქტს ბუნებითი სამართლის თეორეტიკოსები მიიჩნევენ მორალურად გამართლებულად მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის გამრავლების ფუნქციასთან შეთავსებადია, ხოლო მორალურად გაუმართლებელია იმ შემთხვევაში, თუ ამ შედეგის დადგომას შეუძლებელს ხდის.

როგორც ვიცით, სექსუალურ აქტს სხვადასხვა კულტურასა თუ რელიგიაში განსხვავებულად აღიქვამენ, ამიტომ, ჩნდება კითხვა: ერგება ბუნებითი სამართლის ეს პრინციპი ყველა საზოგადოებას? ამ საკითხზე ბუნებითი სამართლის თეორეტიკოსები ფიქრობენ, რომ კულტურასა და რელიგიას მნიშვნელობა არ აქვს, რადგან არსებობს სექსუალური აქტის მორალურობის დასადგენი კრიტერიუმი: თუ სექსუალური აქტის შედეგი იქნება რეპროდუქცია, მაშინ ის მორალურად გამართლებულია, სხვა შემთხვევაში კი გაუმართლებელი. 

ერთი შეხედვით, თითქოს ყველანაირი ქმედება, რომელიც არ იწვევს, ან ხელს უშლის ბუნებრივი შედეგის დადგომას მორალურად გაუმართლებელია, თუმცა ეს ასე არ არის. არსებობს ქმედებები, რომლის დროსაც ბუნებრივი ფუნქცია არ ხორციელდება, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ეს ქმედება ამორალურია. მაგალითად, არის ადამიანი ბობი, რომელსაც ოპერაციის შემდგომ, გარკვეული პერიოდი უწევს საკვების ინექციის სახით მიღება. გამოდის, რომ ამ დროს პირი თავის ფუნქციას ვერ ასრულებს, თუმცა უცნაურია იმის თქმა, რომ ეს ქმედება მორალურად გაუმართლებელია. ბუნებითი სამართლის თეორეტიკოსები მიიჩნევენ, რომ მართლაც, ეს ქმედება ბუნებრივი შედეგის დადგომას არ ეწინაამღდეგება, მაგრამ თუ ბობი სამუდამოდ უარს იტყვის პირის, როგორც საკუთარი ფუნქციის შემსრულებლის გამოყენებაზე, მაშინ უკვე ნამდვილად ჩაითვლება, რომ ამ ორგანოების ბუნებრივი ფუნქცია არ მიიღწა. თუმცა, საინტერესოა, კონტრაცეპტივის ერთჯერადად გამოყენებაზეც რატომ არ შეიძლება ასე მსჯელობა? შეიძლება ადამიანი სამუდამოდ არ ამბობს უარს გამრავლებაზე, ისევე, როგორც ბობი არ აპირებს საკვების მუდმივად ინექციის მიღებას. ჩათვლიან ბუნებითი სამართლის თეორეტიკოსები დროებით კონტრაცეფციას მორალურად გამართლებულ ქმედებად? 

საინტერესოა, რომ ბუნებითი სამართლის მიხედვით კონტრაცეპტივის გამოყენება მორალურად გაუმართლებელია, სექსუალური კავშირი ორსულ ქალთან კი - არა, მიუხედავად იმისა, რომ ვერცერთ შემთხვევაში ვერ მივაღწევთ შედეგად სექსუალური აქტის მთავარ მიზანს - გამრავლებას. ამის მიზეზი არის ის, რომ კონტრაცეპტივის გამოყენებისას, ქმედების მიზანი არის ის, რომ ბუნებრივი შედეგი არ დადგეს. ორსულ ქალთან სექსუალური ურთიერთობისას კი არსებობს ცოდნა იმისა, რომ შედეგი არ დადგება, თუმცა ქმედებას მაინც ვახორციელებთ. ამ ორ შემთხვევას ბუნებითი სამართალი სხვადასხვანაირად უყურებს. 

თომა აკვინელის მიხედვით, რეპროდუქცია მორალურად გამართლებული, ბუნებრივი მოვლენაა. ნებისმიერი სექსუალური კავშირი, რომლის შედეგიც, რეალურად ან პოტენციურად, არ იქნება რეპროდუქცია, არის მორალურად გაუმართლებელი. სწორედ ამიტომ, კონტრაცეპტივის გამოყენება, გამონაკლისის გარეშე არის ამორალური ქმედება, რადგან ასეთ შემთხვევაში ადამიანს უკვე განზრახული აქვს ბუნებრივი შედეგის დადგომის თავიდან აცილება. 

ბუნებით ყველა ადამიანი შემეცნებისკენ ისწრაფვის

„პლატონი ჩემი მეგობარია, მაგრამ ჭეშმარიტება უფრო დიდი მეგობარი“ (არისტოტელე) 

ბუნებითი სამართლის თეორიის მიხედვით, არსებობს კანონთა და სამართლებრივ პრინციპებთა ერთგვარი კრებული, რომელიც ბუნებრივად თანდაყოლილი და განუყოფელია თითოეული ადამიანისთვის, განურჩევლად ნებისმიერი განმასხვავებელი ნიშნისა, მათ შორის იმისა, თუ რომელი ქვეყნის მოქალაქეა, რომელი იურისიდიქციის კონტროლქვეშაა ის, როგორც არისტოტელე იტყოდა, ბუნებით კანონებს ყველგან ერთი ძალა აქვს, როგორც ცეცხლს, რომელიც სპარსეთსა და საბერძნეთში ერთნაირად წვავს.  ბუნებრივი სამართლის თეორეტიკოსები, იქნება ეს თომა აკვინელი, რომელიც სამყაროს ამ კანონზომიერებას, კოსმიურ კანონებს ღმერთის ნებას მიაწერს, თუ, მაგალითად, ჰუგო გროციუსი ან განსაკუთრებით სამუელ პუფენდორფი,  რომლებიც ამავე პრინციპების მიღმა სხვა ძალებისა და ფაქტორების  არსებობასაც  განიხილავენ, ერთიანდებიან იმ ძირეული უფლებების დაცვისთვის, რომლებიც ამა თუ იმ მიზეზით ადამიანს იმთავითვე განესაზღვრა, საფუძვლად დაედო მის რაციონალურობას. ერთ-ერთი ასეთი საყოველთაო ღირებულება, ცოდნის მიღება, შემეცნების უფლებაა. შევეცადოთ, ავხსნათ, რა კოსმიური, ძირითადი, დატვირთვა აქვს მას ისეთი, რომელიც სიცოცხლისა და ჯანმრთელონის უფლებების გვერდზე პატიოსნად დგომის პრივილეგიას, უზენაეს პრიცნიპთა თანასწორუფლებიანობას მიუსადაგებს.

  ადამიანს შემეცნებისკენ სწრაფვის უნარი ბუნებრივად მოსდგამს დაბადებიდან, ამას მოწმობს არისტოტელეც, ერთ-ერთ მთავარ მიზეზად კი ასახელებს ჩვენს განსაკუთრებულ სიყვარულს შეგრძნებების მიმართ, რომლებიც, თავის მხრივ, საგანთა თვისებებს ცხადყოფს და აფართოებს  ცოდნის პერიმეტრს. შემეცნებას ადამიანთა ოთხთაგან ერთ-ერთ მთავარ ბუნებრივ სიკეთედ განიხილავს თომა აქვინელიც, მისი თქმით, ცოდნა განასხვავებს ადამიანს გარშემო არსებულთაგან, მას განიხილავს სწორედ სულიერების მთავარ გამოხატულებად, ორივე მათგანის აზრით, სწორედ შემეცნების ძალით მაღლდება ადამიანი ამქვეყნიურ სენსუალიზმზე და მიისწრაფის მიღმიერისკენ. 

 არსებობისთვის ბრძოლის ჟინი, სიცოცხლის შენარჩუნების ინსტინქტი ნებისმიერ ცოცხალ არსებას, მათ შორის, უმარტივესებსაც ახასიათებთ, უმთავრესი ღირებულება, რომელსაც მხოლოდ ადამიანს მივაკუთვნებთ, რაციონალური განსჯის უნარია, რაც, თავისმხრივ, ცოდნის მიღების საფუძველზე ყალიბდება. უკეთ აღქმისთვის დავუშვათ საწინააღმდეგო, შევუზღუდოთ ადამიანს განათლების მიღება, რაც დაგვეხმარება,  უკეთ  წარმოვაჩინოთ ამ მიდგომის ფატალური შედეგები. ხშირად ადამიანი იძულების ძალით თუ უბრალოდ გამაბრუებელი ეფექტით  მნიშვნელოვნად ექცევა სხვისი გავლენის ქვეშ დაწყებული ახლობელთა წრიდან დამთავრებული უფრო ფართომასშტაბიანი სისტემების მეშვეობით. პატარა ასაკიდან თავს ახვევენ ვიწრო დისციპლინარულ მსოფლაღქმას, იქნება ეს იდეოლოგია თუ გავრცელებული რწმენა-წარმოდგენები, უხსნიან და, თავისმხრივ, უსაბუთებენ, რომ მოცემულის წინააღმდეგ გალაშქრება, ნორმიდან გადახვევის ტოლფასი და დამღუპველიც კია, რაც თავისთავად  უბიძგებს მსხვერპლს ერთი მიმართულებით იაზროვნოს და ართმევს მას ჭეშმარიტებაზე წვდომის უფლებას.  მარტივი მაგალითისთვის, შუა საუკუნეებში იკრძალებოდა ანტიკური ფილოსოფია, მიიჩნეოდა, რომ ის აბინძურებდა ადამიანის სულიერ და გონებრივ უნარებს, დაიგმო ჯორდანო ბრუნოს შეხედულება იმისა, რომ დედამიწას ბრუნავს მზის გარშემო და არა პირიქით, აიკრძალა კოპერნიკის ჰელიოცენტრული თეორია და სხვა მრავალზე მრავალი, რომლელთა ჭეშმარიტებაც შემდეგ კაცობრიობამ ერთხმად აღიარა, რომ არა ვიწრო თვალსაწიერი, ამავე თეორიებს საუკუნეებით ადრე ვირწმუნებდით.... სახელმწიფოთა ნაწილში, სამწუხაროდ, დღესაც კი, ტექნოლოგიურ ეპოქაში, როდესაც ყველაფერი ხელმისაწვდომი, მზამზარეულია, არაქვთ წვდომა სიახლეზე, როგორც ფრენსის ბეკონი იტყოდა, მათ ახასიათებთ „ნამცხვრის მჭრელის“ მენტალიტეტი, რაც გულისხმობს ვიწრო მომზადებისა და დისციპლინის შედეგად მოვლენების შეკვეცას, დამახინჯებულ აღქმას, ამ დროს გონებას ერთგვარი კალაპოტი ენიჭება, რომელსაც იმდენად ეჩვევა და ეკედლება, რომ ნელ-ნელა კარგავს კიდეც შეცნობის, დაკვირვების, განსჯის  შესაძლებლობას, საბოლოოდ, კი, ამ ყველაფრის შედეგად, იფლანგება უამრავი ადამიანური რესურსი, ილახება ის უმთავრესი ღირებულება, რაც წარმოადგენს სწორედ, როგორც ვახსენეთ, ადამიანურ საზომს. თუ მე ვმოქმედებ სხვათა ხედვის, იძულების  შესაბამისად „დაპროგრამებულად“,   ჩემი ნებისმიერი გადაწყვეტილება არარაციონალური და აბსოლუტურად უაზროა.  ცოდნას მოკლებული ადამიანის სხეული, ფიხტეს თქმით, ემსგავსება უმოქმედო, უსარგებლო მატერიის გროვას, შეკოწიწებულ ქოხს, რომელიც აუცილებლად უნდა დაინგრეს. განუზომელია, რა პოტენცია შეიძლება  დაკარგოს კაცობრიობამ თუნდაც ერთი ადამიანის განათლების უფლებების შეზღუდვით. 

  შემეცნებისკენ სწრაფვის  უნარი რომ არა, კაცობრიობა ვერც ვერასდროს  გასცდებოდა გამოქვაბულს, ვერ მოაღწევდა აქამდე, ცეცხლის გარშემო გათბებოდა და ამით დაიკმაყოფილებდა საწადელს. ცოდნის დაგროვების, განსჯის ბუნებით მინიჭებული უნარი დაგვეხმარა მოვსულიყავით აქამდე ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც სახელმწიფო ჩანაფიქრშიც არ არსებობდა. ცოდნის მიღებისკენ სწრაფვა ზოგადად ადამიანური მოდგმის თავისთავადი და განუყოფელი უნარი, ის ძირეული ბუნებითი უფლებაა, რომელიც არ უნდა შეიზღუდოს. 

Individual VS Society ანუ რა არის ბოროტმოქმედება - ნებაყოფლობითი ქმედება თუ საზოგადოების იძულებით ინდივიდის მიერ ჩადენილი დანაშაული

არისტოტელეს „დიდი ეთიკა“ ტელეოლოგიური მოძღვრებაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას სწამდა მიზნის, ფუნქციის, ტელოსის, რომელიც ყველა საგანში არსებობს. არისტოტელე ევდემონიზმს აღიარებდა და მიაჩნდა, რომ ადამიანის მთავარი მისწრაფება ბედნიერებაა. ამ მოძღვრების თანახმად, თუ ვიცხოვრებთ ამ მიზნის შესაბამისად და შევასრულებთ ჩვენს ფუნქციას, ჩვენი ქცევა ავტომატურად აირეკლავს ჩვენს პიროვნულ ღირსებებსა და სათნოებებს.

მიუხედავად იმისა, რომ არისტოტელეს ეთიკა უფრო მეტად ორიენტირებულია ადამიანის თვისებებზე, ვიდრე ცალკეული ინდივიდების ქმედებებზე, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ქმედებებს მნიშვნელობა არ ენიჭება. ქმედებები ადამიანის თვისებებისა და გადაწყვეტილებების პრაქტიკაში განხორციელების გზაა. არისტოტელე ქმედებებს ორ კატეგორიად ყოფს - ესენია ნებაყოფლობითი და უნებლიე. იგი განმარტავს, რომ ქმედება ნებაყოფლობითია მანამ, სანამ მასზე არ იმოქმედებს რაიმე გარეგანი ძალა ან უცოდინრობა. ნებაყოფლობითი ქმედების განხორციელებისას, ცხადია, ადამიანს ეკისრება მორალური პასუხისმგებლობა, რადგან ეს ქმედება მისი თავისუფალი ნების გამოვლენის შედეგია. იმ ქმედებაზე კი, რომლის განხორციელებაც ინდივიდს რაღაც ფაქტორმა აიძულა, მას მორალურ პასუხისმგებლობას ვერ დავაკისრებთ.

ხშირად მოგვისმენია მოსაზრება, რომ ინდივიდს საზოგადოება აქცევს დამნაშავედ. ამბობენ, რომ სწორედ საზოგადოებისგან გარიყული, დაჩაგრული ადამიანები ხდებიან დამნაშავეები და საზოგადოების დამოკიდებულება უჩენს მათ სურვილს, ზიანი მიაყენონ სხვებს. საინტერესოა, რომელ კატეგორიას მივაკუთვნებთ ამ დროს მათ მიერ ჩადენილ დანაშაულს - ნებაყოფლობითი თუ უნებლიე ქმედებების? საზოგადოებამ აიძულა ისინი, ჩაედინათ დანაშაული თუ ეს მათი პირადი ნების გამოხატულება იყო? ეკისრება თუ არა მორალური პასუხისმგებლობა მოძალადეს, რომელზეც წარსულში ძალადობდნენ? თავისუფლდება თუ არა იგი მორალური პასუხისმგებლობისგან მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ წარსულში იგი თავად იყო მსხვერპლის როლში?

შესაძლოა, განვიხილოთ ორი შემთხვევა. პირველი, როდესაც ჩადენილი დანაშაული თავდაცვასა და საკუთარი სიცოცხლის გადარჩენას ემსახურება და აფექტურ მდგომარეობაში მყოფ ადამიანს უწევს, ერთ წამში მიიღოს გადაწყვეტილება. და მეორე - ბოროტმოქმედება, რომელსაც უფრო გრძელვადიანი ხასიათი აქვს და განპირობებულია (ან არ არის განპირობებული) ინდივიდის წარსულით.

ზემოთ ნახსენები ორი შემთხვევა რომ ერთმანეთს შევადაროთ, აშკარად დავინახავთ, რომ ორივე შემთხვევაში საკმაოდ განსხვავებულ არჩევანთან გვაქვს საქმე. პირველ შემთხვევაში, როცა დანაშაულის ჩადენა თავდაცვას ემსახურება, სასწორის ერთ-ერთ პინაზე თავად ამ ინდივიდის სიცოცხლე დევს და ალბათ, მას რთულად თუ გადაწონის რაიმე. იგი იძულებულია, არჩევანი გააკეთოს. იძულებულია, აირჩიოს დანაშაული. ამ დროს მას ვერანაირ მორალურ პასუხისმგებლობას ვერ დავაკისრებთ, რადგან მას არ ჰქონია განზრახული სხვისთვის ზიანის მიყენება. რაც შეეხება მეორე შემთხვევას, ფაქტად რჩება ის, რომ ინდივიდს კონკრეტულ მომენტში არავინ აიძულებს, ჩაიდინოს დანაშაული და ამას ვერ ცვლის ის, რომ წარსულში, იგი თავად იყო მსხვერპლი. დანაშაულის ჩადენა, ამ მოცემულობით, მისი სურვილი, მისი პირადი გადაწყვეტილებაა. მიუხედავად იმისა, რომ წარსულმა გამოცდილებამ, შესაძლოა, გარკვეულწილად, კატალიზატორის როლი ითამაშოს, ვფიქრობ, ეს მაინც არ ცვლის იმას, რომ საბოლოო გადაწყვეტილება ინდივიდმა საკუთარი ნებით, სხვისი ზეწოლის გარეშე მიიღო. შესაბამისად, მას ეკისრება მორალური პასუხისმგებლობა ჩადენილ დანაშაულზე.

თომა აქვინელის ორმაგი ეფექტის დოქტრინა რომ მოვიშველიოთ, იმისთვის, რომ ადამიანს ჩადენილ დანაშაულზე მორალური პასუხისმგებლობა არ დაეკისროს, განზრახვა უნდა იყოს კარგი, ქმედება წინ უნდა უსწრებდეს შედეგს და ამ ქმედების განხორციელების მიზეზი სერიზული უნდა იყოს. ზემოთ ხსენებულ შემთხვევაში, შესაძლოა, მიზეზი საკმაოდ სერიოზული იყოს, თუმცა რაც შეეხება დანარჩენ კრიტერიუმებს, ისინი ვერ სრულდება. ამ შემთხვევაში დანაშაულის ჩადენის მიზანი არის შურისძიება, საკუთარი ბრაზის გამოხატვა, თანაც, ქმედება წინ კი არ უსწრებს შედეგს, არამედ მოსდევს მას. ანუ, დამნაშავე თავისი დანაშაულებრივი ქმედებით ვერ ცვლის იმ შედეგებს, რომლებიც წარსულში უკვე მიიღო.

ამ ყველაფერთან დაკავშირებით მახსენდება ფილმი „ჯოკერი“, რომლის მთავარი პერსონაჟი, არტური, შეუმდგარი კომიკოსია. იგი მთელი ცხოვრების განმავლობაში ადამიანებისგან მხოლოდ დაცინვასა და უხეშ მოპყრობას იღებს. საბოლოოდ კი დამნაშავედ ყალიბდება. ფილმის დასასრულს იგი პირდაპირ ეთერში კლავს მიურეის - ადამიანს, რომელსაც მთელი ცხოვრება აღმერთებდა და რომლისგანაც, სხვა ადამიანების მსგავსად, მხოლოდ დამცირება მიიღო. ცხადია, არტურს კონკრეტულად ამ დანაშაულზე, მკვლელობაზე, მორალური პასუხისმგებლობა ეკისრება. თუმცა მის ასეთ პიროვნებად ჩამოყალიბებაში საზოგადოებამ ძალიან დიდი როლი შეასრულა. არტურს ეკისრება პასუხისმგებლობა კონკრეტულ მომენტში მიღებულ გადაწყვეტილებაზე, მაგრამ ვის ეკისრება პასუხისმგებლობა მის ასეთ პიროვნებად ფორმირებაზე? ალბათ, საზოგადოებას.

ვფიქრობ, მიუხედავად საზოგადოების როლისა ინდივიდის პიროვნებად ჩამოყალიბებაში, იმ ქმედებაზე, რომელსაც ეს ინდივიდი მოცემულ მომენტში სხვისი ძალდატანების გარეშე ახორციელებს, მორალური პასუხისმგებლობა თავად მას ეკისრება. თუმცა საზოგადოების დამოკიდებულებას ინდივიდების მიმართ შეუძლია, შეცვალოს მოცემულობა, საერთო სურათი, რაც, თავის მხრივ, გავლენას იქონიებს კონკრეტულ შემთხვევებზე. ამ ზოგად საქმეში კი საზოგადოების თითოეულ წევრს თავისი წილი პასუხისმგებლობა აქვს. 

არისტოტელესეული სათნოება .რამდენად კანონმორჩილია სათნო ადამიანი?!

სათნოება აბსტრაქტული ცნებაა და მას, ალბათ , ყოველი ადამიანი ინდივიდუალურად მოიაზრებს. არისტოტელესთვის სათნოება ადამიანისათვის დამახასიათებელი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი თვისებაა. მნიშვნელოვანია , რომ სათნოება, არისტოტელეს განსაზღვრებით, არამხოლოდ ყველა ადამიანისათვის თანაბრად დამახასიათებლი არაა, არამედ მისი თქმით ზოგი შეიძლება ამ თვისების მატარებელი ცხოვრების გარკვეულ ეტაპზე საერთოდაც არ იყოს.  პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს ის, რომ არისტოტელე სიკეთესა და სათნოებას ერთმანეთისაგან განასხვავებს. კეთილი საქმე ან საქციელი ხშირად სათნოცაა საკუთარი ბუნებით, თუმცა სათნოება უფრო ფართო ცნებაა და მასში ადამიანური  სიკეთე მთლიანი მოცულობის მხოლოდ გაკრვეულ ნაწილს იკავებს. სათნოება განსაზღვრულია პრინციპებით , რომლებსაც გონიერი ადამიანი საკუთარ თავს თავად უწესებს. „ის ვინც სათნოებას ფლობს, სწორად წარმართავს საკუთარ ცხოვრებას და კარგად ასრულებს საკუთარ საქმეს" -წერს არისტოტელე (არისტოტელე -ნიკომაქესტიკა გვ. 60). ანუ , ადამიანი შეიძლება იყოს კეთილი საკუთარი ბუნებით, მაგრამ ის სათნოა მაშინ, თუ საკუთარ მოვალეობებს წარმატებით ართმევს თავს, საკუთარ ცხოვრებას საუკეთესო შესაძლებლობისამებრ აწყობს. არისტოტელეს თქმით, ყოველი განათლებული ადამიანი გაურბის, როგორც სიჭარბეს, ასევე ნაკლებობას. მასში ეს ორივე ცნება ნეგატიურ ასოციაციებს იწვევს, შესაბამისად იგი ცდილობს ოქროს შუალედის პოვნას. შუალედის, რომელსაც "კარგი ან სათნო" ეწოდება და არც მიმატებას საჭიროებს, არც დაკლებას. სწორედ აქ შეგვიძლია დავინახოთ მიმართება კანონისადმი მორჩილების ცნებასთან. ჩემი აზრით, არისტოტელესეული გაგებით სათნო ადამიანი უნდა იაზრებდეს თითოეული კანონის მნიშვნელობას და იმას, თუ რა გავლენა აქვს მას საკუთარ ცხოვრებაზე. სათნო ადამიანისათვის, ხომ ამოსავალი, პირველ რიგში, საკუთარი ცხოვრების მაქსიმალური კომფორტით მოწყობა, სიკეთით გაჯერება და  სიამოვნების მაქსიმიზაციაა (ცხადია, მორალურ - ეთიკური ნორმების ფარგლებში). კანონის დაუმორჩილებლობაზე არისტოტელე არსად საუბრობს, მაგრამ მისი გაგებით სათნო ადამიანი, ალბათ, ნათლად უნდა ანსხვავებდეს თუ რომელი კანონი არის მისთვის და მისი ცხოვრებისთვის სასიკეთოდ მიმართული და რომელმა შესაძლოა ავნოს. მას შემდეგ, რაც სათნოების თვისებით განმსჭვალული ადამიანი ამოიცნობს თუ რომელმა კანონმა ან სახელმწიფო რეგულაციამ შეიძლება მასზე უარყოფითად იმოქმედოს, სავარაუდოდ,  ის კანონისსავე ფარგლებში მის წინააღმდეგ ბრძოლას იწყებს. ამას იმის საფუძველზე ვასკვნი, რომ არისტოტელესათვის სათნოება უმოქმედობის საპირისპირო ცნებაა. როდესაც სათნო საქმეში, ანუ საკუთარი მომავლის მოწყობაში ხელი გეშლება, ამასთან დაპირისპირების ოპტიმალური ვარაინტი, ალბათ, კანტისეული ფორმულაა: კანონის დაცვა, მისი დარღვევისგან თავის შეკავება, მაგრამ ამავდროულად საკუთარი ძალებით, სამართლებრივ ნორმებში მის წინაარმდეგ გალაშქრებაა. ძნელი სათქმელია სათნო ადამიანი უფრო კანონმორჩილია თუ არასათნო, მაგრამ ერთი რამ ცხადია - არისტოტელესეული გაგებით სათნოების თვისების მქონე ადაიანმა უკეთ იცის რომელი კანონი მიემართება მის პირად კეთილდღეობას. შესაბამისად, მას მეტი მოტივაცია ექნება ეს კანონი გაითვალისწინოს და მის ინტერესში იქნება ის , რომ  ის სხვებმაც დაიცვან და შესაძლებლობისამებრ ამ კანონის გაუქმების წინააღმდეგ იბრძოლებს.

მშვენიერი ადამიანები

თქვენ ათას რამეზე გიფიქრიათ: სამყაროს წარმოშობაზე, დღისა და ღამის, ოკეანეების, ზღვების, ჰაერის მასების, კეთილისა და ბოროტის ცირკულაციაზე. ზოგჯერ ადამიანებზე. ადამიანების ფიქრებზეც გიფიქრიათ. პოეტური კანონზომიერებაა.

იმ ადამიანების გარემოცვაშიც გიცხოვრიათ, რომლებთაც ასევე უფიქრიათ თქვენსა და თქვენს ფიქრებზე. მაგრამ ისეთ ადამიანებთან ერთადაც ხომ გაგიტარებიათ დრო, რომლებისთვისაც თქვენ, თქვენს ფიქრებს, იმას თუ რა და როგორ გიყვართ, რა და რატომ გამწუხრებთ, რა და რატომ გაინტერესებთ მნიშვნელობა არასდროს ჰქონია? მათ არ სცხელათ თქვენი ბედნიერებისთვის, თქვენი ამბიციებისთვის, თქვენი მისწრაფებებისთვის, თქვენი თვითგამორკვევისთვის, თქვენთვის საყვარელი ტელეგადაცემებისთვის, თქვენი კატისთვის.

„მაშინ რას ვშვრებით?“

მეტიც. ბედნიერება ვახსენეთ და არისტოტელე ამაზე ამბობს, რომ ბედნიერი ცხოვრება არის ზნეობაზე დამყარებული ცხოვრება დაბრკოლებების გარეშეო, ხოლო თავად ზნეობა შუალედი - შესაბამისად, საუკეთესო ცხოვრება იქნება შუალედური ცხოვრება, რომლის მიღწევა შეუძლია ყველა ადამიანსო. და თუ ამ საზოგადოებისთვის სულ ერთია ადამიანიც და მისი ზნეობაც, მისი შუალედებიცა და მისი საუკეთესო თუ უარესი ცხოვრება?

„მაშინ რაღას ვშვრებით?“

ტელეგადაცემებამდე და კატების მოშინაურებამდეც არსებობდა ამგვარი საზოგადოებები, რომელთა ინდივიდებსაც არისტოტელე მშვენიერ ადამიანებს უწოდებს. ესენი ის კეთილშობილი ადამიანები არიან, ვისაც არათუ სხვების აზრების, ღირსებისა და ზნეობის, არამედ ღვთისრჩეულობის ყიდვაც კი შეუძლიათ. ისინი იმორჩილებენ იმ ადამიანებს, ვინც არ აინტერესებთ და მათი უბედურების ხარჯზე საკუთარ კეთილდღეობას აღწევენ; უწესებენ მშვენიერ კანონებს და იქმნიან თავიანთთვის შესაფერის მშვენიერ პირობებს. ასეთი გათავხედებული მშვენიერი ადამიანები არისტოტელესტან ტრადიციულ, სამ სახეს ატარებენ - ტირანები, ოლიგარქები და არისტოკრატები. მათ მიერ შექმნილ საზოგადობებს კი ვუწოდებთ - ტირანულ, ოლიგარქიულ და არისტოკრატიულ სახელმწიფოებს - სახელმწიფოს ყველაზე სუსტი და არაფრისმომცემი გაგებით. ამ სახელწიფოებში თქვენ და თქვენი კატა არავის აინტერესებთ, მნიშვნელოვანი მხოლოდ თქვენი მორჩილებაა იმ მშვენიერი კანონებისა, რომლებიც, წესით, თქვენს ინტერესებში არანაირად შედის, მაგრამ თან არც უინტერესობის უფლება გაქვთ. უფრო რომ დავაზუსტოთ, თქვენ არც კი იცით რას ნიშნავს „უფლების ქონა“, შესაბამისად, თქვენ ისიც კი არ გაქვთ, რაც არც კი იცით, რომ არ გაქვთ.  

ტირანია, არისტოკრატია, ოლიგარქია შეცვალა დემოკრატიამ. დღევანდელი სახელმწიფოები მიიღწვიან სრული დემოკრატიისა და თავისუფლებისკენ იმ დაშვებით, რომ ასე მაინც შექმნიან ისეთ სამყაროს საკუთარი ადამიანებისთვის, ვისი ბედნიერება და კეთილდღეობა უზენაესი მიზანი და უპირატესობაა; სადაც ადამიანების არჩევანი და ნება მაქსიმალურადაა უზრუნველყოფილი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ, წესითა და რიგით, დემოკრატიულ საზოგადოებაში ყველაფერი თქვენი და თქვენი კატის კეთილდღეობისთვის უნდა იქმნებოდეს; ცივილიზებულ, პატარა ლაკედემონში უნდა ცხოვრობდეთ, სადაც თქვენთვის სასურველი წესები უნდა იწერებოდეს, დაცული უნდა იყოს თქვენი უფლებები და თავისუფლებები; ჟანგბადთან ერთად კეთილსინდიერების, კანონერების, თანასწორობის, ჰუმანურობის, სამართლიანობის პრინციპებს უნდა ჩაისუნთქავდეთ. ციდან წვიმაც თქვენ სასიკეთოდ უნდა მოდიოდეს. მშვენიერი ადამიანების კულტი გაწყვა. გადააგდეს. მოიშორეს. ლიკვიდირება მოახდინეს.

მაგრამ რატომ მოხდა ისე, რომ ამ ადამიანების პატივისცემა და ინტერესი მაინც ვერ მოიპოვეთ? ვერ მოიპოვეთ, რადგან მათ არ მოსწონთ ის, თუ როგორ ძლიერ გიყვართ თქვენი შინაური ცხოველი და ნებას არ გაძლევენ საზოგადოებრივ ტრანსპორტში მასთან ერთად იმგზავროთ. მათ არც ის ორი მეზობელი ბიჭი მოსწონთ, რომლებიც საღამოობით ხელჩაკიდებულები გადიან სასეირნოდ. არც ის გოგონები მოსწონთ, რომლებიც თმას უცნაურ ფერებში იღებავენ; ის ახალგაზრდები, ვინც მძიმე პასუხისმგებლობებსა და უდროოდ შემსკდარ გარდატეხებს დროებით ნეტფლიქსის ყურებით გაურბიან. 

მათ არაფერი მოსწონთ თქვენზე. არაფერი, რაც თქვენ გეხებათ. არ აინტერესებთ თქვენი არჩევანი. არ ეწყობით იმ კრიტერიუმებს, პარამეტრებს, რომლებიც მათთვისაა მისაღები. თქვენ ნაკლული, არამშვენიერი ადამიანები ხართ, რომლებშიც მხოლოდ მიუღებლობა, შეცდომები ამოიკითხება. მათ კი ასეთი ჟანრი ვერ ითრევს.

საპასუხოდ, თქვენ დასაცავად ვიღაცებმა სახელმწიფო გამოიგონეს. შემდეგ კანონები მოიფიქრეს, ტრაქტატები და თეორიები წერეს, იომეს, აქციები მოაწყვეს, იშიმშილეს, გაიფიცნენ, მაგრამ მაინც არაფერი გამოვიდა, რა. ზოგჯერ ისეც ხდებოდა, რომ მხრების ჩამოყრის გარდა აღარაფერი შეეძლოთ. 

სახელმწიფო და ადამიანი. ადამიანი და კანონი. კანონი და თავისუფლება. თავისუფლება და სახელმწიფო. სახელმწიფო და ადამიანი. იყო ადამიანი საკმარისი მაინც არ არის იმისთვის, რომ მნიშვნელოვანი გახდე. არც ის არის საკმარისი, რომ თავისუფალი ადამიანი იყო. არც ის, რომ შენ, როგორც თავისუფალ ადამიანს კანონი გიცავდეს. და არც ის, რომ სახელმწიფო იმ კანონს იცავდეს, რომელიც შენ, როგორც თავისუფალ ადამიანს, გიცავს.

ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ გგონია, არ არსებობ. ან არსებობ და სიკეთისა და ბოროტების ცირკულაციის მსგავსი აბსტრაქცია ხარ და მხრების ჩამოყრის გარდა აღარაფერი შეგიძლია.

თქვენ მაინც ის უმცირესობა ხართ, რომელსაც უმრავლესობა ფეხქვეშ თელავს. ლაკედემონის ღარიბი, რომელმაც ვერა და ვერ ჩაიცვა მშვენიერი სამოსი. სახელმწიფო კი, მშვენიერი თუ არამშვენიერი, არსებობს და არსებობს და არსებობდეს. ისეთი პირიც უჩანს, რომ კიდევ დიდ ხანს ასე გააგრძელებს.

„და ახლა?“

„ახლა რას ვშრებით?“

Res publica

ბლოგის ფოტო- "Cicero at His Villa at Tusculum" by Joseph Mallord William Turner

წინა ბლოგის დასასრულს აღვნიშნე, რომ ციცერონი თავისი იდეებით ეპოქას უსწრებდა. არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც იგი ბუნებით სამართალსა და კანონებზე მსჯელობდა, არამედ მაშინაც, როცა თავის ნაშრომებში სახელმწიფოს არსს აყალიბებდა.

სახელმწიფოს შესახებ ციცერონის მოძღვრებას საფუძვლად უდევს პლატონის, არისტოტელეს პოლიბიოსისა და სტოელების თეორიული მოსაზრებანი. მან აგრეთვე შემოიტანა ბერძენ ფილოსოფოსთათვის ჯერ კიდევ უცნობი იურიდიული დებულებები, მაგალითად, მოქალაქენი, როგორც სამართლის სუბიექტები და სახელმწიფო, როგორც ურთიერთობის სუბიექტი. ციცერონი სახელმწიფოს განმარტავს როგორც ხალხის საქმეს, მაგრამ  „ხალხად“ მას ადამიანთა ყოველგვარი ერთობა არ მიაჩნია. ხალხი, მისი აზრით, წარმოადგენს ადამიანთა ისეთ გაერთიანებებს, რომელიც დაფუძნებულია სამართლის ერთობასა და საერთო სარგებლიანობაზე. „სახელმწიფო ხალხის ხვედრია, ხოლო ხალხი ადამიანთა ნებისმიერი გაერთიანება კი არ არის, არამედ ისეთთა ერთიანობაა, რომელთაც თავი მოუყრიათ სამართლის ამა თუ იმ საკითხის გადასაწყვეტად და, რომელთაც გააჩნიათ საერთო ინტერესები. ასეთი გაერთიანებების მიზეზი მათი სისუსტეები კი არ არის, არამედ ბუნებრივი მისწრაფება ერთად ცხოვრებისკენ.“ თუ ისტორიულ წყაროებს ვენდობით, ეს სიტყვები ციცერონს ეკუთვნის. როგორც ზემოთ ვახსენე,  ციცერონისთვის სახელმწიფო ადამიანთა საქმეა, რომელთა გაერთიანებები სამყაროსთვის კანონზომიერ და ბუნებრივ მოვლენას წარმოადგენს.

ციცერონის აზრით, სახელმწიფო დაფუძნებულია სამართლიანობაზე. ის ემხრობოდა სამართლებრივ სახელმწიფოს, სადაც კანონის უზენაესობით განსაზღვრული კონსტიტუციური წყობა ნებისმიერი სოციალური ჯგუფის უფლებებს აღიარებდა და სადაც, ტრადიციისამებრ, წამყვანი როლი სენატს მიეკუთვნებოდა. იგი არ ეთანხმება და აკრიტიკებს მათ, ვინც აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო ემყარება ძალმომრეობას. ციცერონი მიუთითებს, რომ თუ ხელისუფლება ეფუძნება ძალადობასა და თვითნებობას, მაშინ ასეთ შემთხვევაში არ არსებობს სახელმწიფო. ნათელია, რომ ერთპიროვნული ძალაუფლების მიუღებლობა ციცერონის იდეოლოგიის ქვაკუთხედს წარმოადგენს. იგ უარყოფს სახელმწიფოს წარმოშობის ხელშეკრულების თეორიასაც. სახელმწიფოს წარმოშობის საკითხში ემხრობა არისტოტელეს, ამ უკანასკნელის აზრით კი, სახელმწიფო არის შედეგი იმისა, რომ ადამიანებს ერთად ცხოვრებისა და ურთიერთობის ჩვევა აქვთ. ციცერონის აზრით, ყველა სახელმწიფოს დანიშნულებაა მოქალაქეთა ქონებრივი ინტერესების დაცვა, ხოლო სახელმწიფო ხელისუფლების უპირველესი დანიშნულება პირადი საკუთრების დაცვაა.ამ მხრივ საინტერესოა, რომ ჯერ კიდევ ანტიკური ხანის ფილოსოფოსები საკუთრების საკითხს სახელმწიფოს მოწყობის თვალსაზრისით გადამწყვეტ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ, რაც თანამედროვე თვალისთვის შესამჩნევია. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ  ციცერონი ძველ ბერძნულ პოლიტიკურ ტრაქტატებს იშველიებს და მათში  გავრცელებული სხვადასხვა ფორმებიდან, სამ ყველაზე მნიშვნელოვან ფორმას გამოყოფს: სამეფო ხელისუფლებას, არისტოკრატიას და დემოკრატიას. ციცერონი კითხვაზე-თუ რომელია სახელმწიფო მოწყობის საუკეთესო ფორმა, ალბათ ასე გვიპასუხებდა- არა  რომელიმე ერთი მათგანი, არამედ სამივეს კომბინაცია ერთ პოლიტიკურ სხეულში. აქვე უნდა ითქვას, რომ ციცერონის მტკიცებით, იდეალური სახელმწიფოს მმართველობის მისაღწევად, რომაელებს  უნდა აღედგინათ რესპუბლიკის ძველი, სრულყოფილი მოდელი. მისი ამ მოსაზრებიდან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ ციცერონს მოსწონს რესპუბლიკის პოლიტიკური წყობა, თუმცა იგი მომხრეა რომაელებმა ისწრაფონ გაუმჯობესებული, უფრო სროლყოფილი სახელმწიფოს ფორმის დაბრუნებისკენ. მოაზროვნის შეხედულებები სახელმწიფოზე მის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ნაშრომშია გადმოცემული („რესპუბლიკის შესახებ“). იგი ამტკიცებს, რომ „სამართლიანი სახელმწიფოს არსებობისთვის მხოლოდ კანონების არსებობა საკმარისი არაა. ასევე უნდა არსებობდეს თავისუფლება. თუმცა, თუ ეს თავისუფლება ყველა მოქალაქისთვის თანაბარი არაა, ეს საერთოდ არაა თავისუფლება.“ ციცერონისთვის არ არსებობს თავისუფლება, თუ ხალხს არ აქვს უზენაესი ძალაუფლება სახელმწიფო მთავრობაში. შესაბამისად, გასაკვირი არაა, რომ ციცერონის შეხედულებების გაანალიზების შემდეგ მიჩნდება განცდა, რომ იგი უპირობოდ წარმოადგენს ანტიკური და არა მხოლოდ უძველესი ეპოქის უდიდეს მოაზროვნეს. მისი იდეები დროს უძლებს და შეიძლება ითქვას, რომ ციცერონის ნაშრომები ანტიკური ხანისთვის ერთ-ერთი ყველაზე პროგრესულია.

იპოვე მასალა ჯეკ!

-         ,,შენ სახლს აშენებდი ხო, ჯეკ? ჯეკი სახლის აშენებას არ აპირებდა?

-         კი, მე ვცდილობდი მაგრამ ბევრს ვერაფერს მივაღწიე.

-         გასაგებია. იმ სახლის აშენება რთული იქნება, მაგრამ სხვა შეიძლება ააშენო. იპოვე მასალა ჯეკ, და ნება მიეცი შენს მაგივრად იმუშავოს. ‘’

არჩევანი ძალიან მდიდრებს, ძალიან ღარიბებსა და მათ შუა მყოფთ შორის უნდა გავაკეთოთ და გადავწყვიტოთ ვის მივანიჭებთ უპირატესობას სახლის აშენებისას: პრივილეგირებულთ, ზედმეტი კეთილდღეობითა და ძალაუფლებით, პრივილეგიებს მოკლებულთ, მწირი კეთილდღეობითა და არავითარი ძალაუფლებით თუ მესამე კატეგორიას.

განვიხილოთ თითოეული და მივიღოთ სწორი პასუხები ჯეკ. პირველ კატეგორიას ,,ზედმეტ კეთილდღეობაში მყოფნი, ძალაუფლებით, მეგობრებითა და სხვა უპირატესობებით’’ აღჭურვილი ადამიანები მიეკუთვნებიან, ფუფნება ცხოვრების წესად რომ გადაჰქცევიათ. გაიღვიძებენ -  მოსამსახურეებს მათი რუტინა სახელდახელოდ აქვთ გამარტივებული. ძილი მოუნდებათ - უზრუნველობასა და უკეთეს ცხოვრებაზე ოცნება არცერთს არ დაუფრთხობს მშვიდ ძილს. გაბრაზდებიან - დაიქირავებენ ადამიანებს, რომლებიც მორალურ კომპენსაციას ჩვეულებრივი კომპენსაციის ფასად მიჰყიდიან. გაუხარდებათ - მოილხენენ და კვლავ მშვიდად დაიძინებენ. ჩვენ როგორ მოვხიბლავთ ჩვენი მოკრძალებული სახლით ადამიანებს თავზე საყრელი პრივილეგიებით ჯეკ? და თუ კი ვერ მოვხიბლავთ არათუ ვერ დავიქვემდებარებთ არამედ თავად რომ დაგვიქვემდებარონ უფრო დიდი შანსი იქნება. ,,მათ არ სჯერათ თანასწორობის და არც ხელმძღვანელობის არ სჯერათ. ისინი იმყოფებიან რა ფუფუნებაში, არ არიან მიჩვეულნი მორჩილებას სასწავლებლებშიც კი. ეს მათ მოსდგამთ ოჯახიდან და ბავშვობიდან’’, ამიტომ ჩვენი სახლის ფასადის ყველაზე დიდი ნაწილიც კი მათი გემოვნებით რომ ავაშენოთ მორჩილება და პატივისცემა სახლის წესებისადმი არ იარსებებს თუ კი სადავეები მათ ხელში არ იქნება, რამეთუ მიდრეკილნი არიან თვითონ როგორც დესპოტებმა ისე იხელმძღვანელონ’’.

აქ ჯეკი ფიქრობს, რამდენად სწორია მატერიალური მდგომარეობის მიხედვით ადამიანის თვისებებზე საუბარი. ცდილობს გაიხსენოს ხელმომჭირნე, სევდიანი, ტრაგედია გადატანილი, სხვათა მიმართ ემპათიით განწყობილი მდიდრები და იხსენებს კიდეც თუმცა კანტიკუნტად. გონებაში ისინიც ამოუტივტივდნენ თანამდებობის დაკავებაზე ნებაყოფლობით რომ თქვეს უარი და ისინიც პრივილეგიათა მიუხედავად უბრალო ცხოვრებას რომ მისდევენ ( ,,I met Keanu Reeves once. He is not as nice as people think. he's even nicer ‘’:))  ბოლოს ეჭვი შეაქვს იმაში, რომ კეთილდღეობა ადამიანს კანონმორჩილებისა და სამართლიანობისკენ სწრაფვას უხშობს და არც ის სჯერა, რომ ქონებრივი სტატუსი ამგვარი დიაგნოზის საფუძველს იძლევა.

ის აგრძელებს.

...მეორე კატეგორიას, როგორც ვთქვით, ისინი განეკუთვნებიან კეთილდღეობასა და პრივილეგიებს მხოლოდ და მხოლოდ თუ წარმოიდგენენ ხოლმე. ხშირ შემთხვევაში ხელმძღვანელი მათთვის უარყოფითი ფიგურაა რადგან ლუკმის საშოვნელად მონურ მორჩილებას თანხმდებიან. მონური მორჩილება კი სრულებით განსხვავდება ჭეშმარიტი ქვეშევრდომობისაგან, ისევე როგორც დესპოტი განსხვავდება ჭეშმარიტი ხელმძღვანელისგან. ამ კატეგორიის ადამიანებმა ,,არ იციან არც ხელმძღვანელობა და არც ქვეშევრდომობა’’ ამიტომ სახლის ძირითადი მასალა ვერ აირჩევა მათი ინტერესების გათვალისწინებით ჯეკ.

ჯეკს დიდად არც ამ მსჯელობის არ სჯერა და ფიქრობს, რომ ძალიან ღარიბი ადამიანი, თუნდაც მას არ ეთაკილებოდეს მძიმე პირობებში შრომა ან სულაც შემწეობას ითხოვდეს სხვა ადამიანებისგან შესაძლოა სულაც არ იყოს თანახმა ზემდგომს მონურად დაემორჩილოს. ამის მიუხედავად ჯეკი იმასაც ხვდება, რომ ასეთი შემთხვევები ძალიან იშვიათია.

ის ისევ აგრძელებს.

...გადავიდეთ მესამე კატეგორიის ადამიანებზე, რომლებსაც ,,საშუალო თუმცა საკმარისი ქონება გააჩნიათ.’’ ეს გულისხმობს იმას, რომ დიდი შანსია ისინი არ მისტიროდნენ სხვათა უპირატესობებს და იმის შანსიც დიდია, რომ მათ უპირატესობებს არ მისტიროდეს არავინ. ასეთ ადამიანებს აქვთ ის, რაც სჭირდებათ, ხოლო, იმის მოსაპოვებლად რაც არ აქვთ და რაც მათ ცხოვრებას უკეთესს გახდიდა, გააჩნიათ მოტივაცია. მოტივაცია მოპოვებისა, თუმცა არათუ მართლსაწინააღმდეგოდ არამედ წესებისადმი სრული პატივისცემით,  ამიტომ თუ კი კარგი სახლის აშენება გინდა თანასწორ-უფლებიანი მოქალაქეების ხმას მიჰყევი.

აქ ჯეკი ფიქრობს, რომ იქნებ სწორედაც თანასწორუფლებიანობაა ის, რაც სახლს საუკეთესოდ აქცევს, ის რაც გამორიცხავს სახლის წევრებს შორის ისეთ ურთიერთთდამოკიდებულებას, სადაც ,,ერთნი შურით არიან აღვსილნი, მეორენი კი ზიზღით’’, იქნებ მართლაც დამღუპველია ვითარება სადაც ერთი მხარე ყველაფრით არის აღჭურვილი მეორე კი არაფრით, იქნებ ,,დიდი სახელმწიფოებიც საშუალო კლასის სიჭარბის წყალობით არიან თავისუფალნი აჯანყებებისა და არეულობებისგან’’ და იქნებ სწორედ ასე გადაეჩვევიან ადამიანები ცხოვრების იმგვარ სტილს სადაც მათ ან ყველაფერი სურთ ანუ ,,ცდილობენ სათავეში მოხვედრას ან არც არაფერი ანუ მოთმინებით იტანენ ქვეშევდომობას’’?!

დიახ, თანასწორობა და თანასწორუფლებიანი ადამიანების ინტერესებია სახლის საუკეთესო მასალა.
კარგი იქნებოდა რომ ადამიანების უმეტესობას სურდეს ის.

The best state by Aristotle

სახელმწიფოს არსი და მისი როლი საზოგადოების ცხოვრებაში საუკუნეების განმავლობაში მუდმივი  განსჯის საგანია. შესაბამისად,  დღემდე არსებობს მისი ცნების მრავალგვარი განმარტება. მათ შორის არის  იდეალისტური, ფუნქციონალური, ორგანიზაციული, ტერიტორიული და სხვ.  თუმცა, ამ შემთხვევაში მთავარია, რას ნიშნავს/როგორია საუკეთესო სახელმწიფო, რომელსაც ინდივიდთა ცხოვრებაში უდიდესი როლი უკავია. არისტოტელეს “პოლიტიკაში” საკმაოდ დიდი ნაწილი ეთმობა სახელმწიფო მმართველობის სახეებს, რის შემდგომაც იგი ყველაზე უკეთესს სახელმწიფოზე საუბრობს.

თავდაპირველად, არისტოტელე საუბარს იწყებს სახელმწიფოთა მრავალფეროვნების მიზეზებზე, სადაც ასახელებს საზოგადოების ფენებს, რომელშიც შედიან მდიდრები, ღარიბები, საშუალო ფენა, მიწათმოქმედები, ვაჭრები და დაქირავებული მუშები. სახელმწიფოთა მრავალფეროვნების მთავარ კრიტერიუმად კი მის ნაწილებს, ანუ საზოგადოებას მიიჩნევს.

არისტოტელე ამბობს, რომ ზოგადად, არსებობს სახელმწიფოთა მხოლოდ ორი სახე. ეს არის დემოკრატია და ოლიგარქია,  ყველა დანარჩენი კი მათგან გადახრას წარმოადგენს. მაგალითად, არისტოკრატია ოლიგარქიის ერთ-ერთი სახეს (გადახრაა). 

განვიხილოთ თითოეული ცალ-ცალკე.  არისტოტელე თვლის, რომ ოლიგარქია ძირითადად კონცენტრირდება მდიდარ საზოგადოებაზე, რაც ნიშნავს იმას, რომ უგულებელყოფს ღარიბებს, რომლებიც რეალურად უმრავლესობას წარმოადგენენ. აქედან გამომდინარე, ისინი სახელმწიფოს მმართველობაში არ მონაწილეობენ. ეს რეალურად პრობლემაა, რადგან უპირატესობა ენიჭება სოციუმის მხოლოდ 1 ნაწილს და ისინი გვევლინებიან მთავარ მმართველ ღერძად, რითაც ჩნდება რისკი იმისა, რომ არც ერთ სახელმწიფოებრივ ქმედებაში გათვალისიწნებული არ იქნება საზოგადოების არამდიდარი ჯგუფი, მაშინ როცა ინდივიდთა ცხოვრება მეტწილად სახელმწიფოზე და მის მოქმედებაზეა დამოკიდებული.

რაც შეეხება დემოკრატიას, არისტოტელეს აზრით, დემოკრატიას რამდენიმე სახე გააჩნია. პირველ შემთხვევაში ის ქადაგებს თანასწორობას და იზიარებს ამ პრინციპს, რაც იმას ნიშნავს, რომ სოციუმის არც ერთ ჯგუფს არ ანიჭებს უპირატესობასა და პრივილეგიებს. შესაბამისად, რეალურია, რომ დემოკრატიის ამ ფორმას საკმაოდ ბევრი მიმდევარი ჰყავდა/ჰყავს, რადგან ადამიანები სახელმწიფოს სრულფასოვან წევრებად აღიქვავენ თავს. შემდეგ არსებობს სხვა სახეებიც, რომელთაგან ზოგში უბრალოდ ქონების ქონას ენიჭება დიდი მნიშვნელობა, ზოგიერთში  მთავარია მოქალაქეობა, რომელიც “ეჭვს არ უნდა ბადებდეს”, ხოლო ზოგი უბრალოდ უმრავლესობის გადაწყვეტილებას თვლის ჭეშმარიტად, რაც დღეისათვის საკმაოდ საკამათოა, რადგან ხშირად უმრავლესობის აზრი შეიძლება საერთოდ არ იყოს “სწორი” და მან პრობლემები შეუქმნას სხვათა/უმრცირესობების არჩევანის თავისუფლებას. 

სახელმწიფოს ამ ორი სახის განხილვის შემდეგ არისტოტელე აყალიბებს თავს აზრს საუკეთესო სახელმწიფოსა და მასში ინდივიდთა ყველაზე უკეთესს ცხოვრებაზე. იგი ამბობს, რომ მაშინ გვაქვს საუკეთესო ცხოვრებასთან საქმე, როცა ის ხელმისაწვდომია მოსახლეობის უმრავლესობისთვის, ანუ საშუალო ფენისათვის. იგი ამით ხაზს უსვამს შუალედური მდგომარეობის სისწორეს და უპირატესობას. არისტოტელე თვლის, რომ “ძნელია დაეთანხმო ძალიან კარგს, ძალიან ძლიერს, ძალიან კეთილშობილს და ამათ მოპირდაპირეს ძალიან ღარიბს, ძალიან სუსტს, ძალიან დამცირებულს. პირველნი ხდებიან უფრო მეტად თავხედები და უზნეონი, მეორენი კი ბოროტმოქმედნი და წვრილმანი უზნეონი… ორივე ეს ნიშანი საზიანოა სახელმწიფოსთვის.” ამას გარდა ამ ორი ჯგუფის უარყოფით თვისებად არისტოტელე მოიაზრებს იმას, რომ ერთი მათგანი მიუჩვეველია მორჩილებას, მეორე კი პირიქით მუდმივად მორჩილებს და არ შეუძლია იყოს კარგი ხელმძღვანელი. შესაბამისად, არისტოტელე შუალედურ მდგომარეობას, საშუალო კლასს ანიჭებს უპირატესობას და თვლის, რომ ეს არის სახელმწიფოს საუკეთესო ვარიანტი, სადაც მთავარ როლს თამაშობენ ის პირები, რომელთაც “არც სხვების ავლა-დიდება სურთ, როგორც ღარიბებს და არც სხვებს სურთ მათგან რაიმე, როგორც მდიდრებს.”

არისტოტელეს ამ მოსაზრების უკეთ გასაგებად, შეგვიძლია შევეხოთ მის სათნოების ეთიკას, სადაც ისევ და ისევ შუალედზე და მის სიკეთეებზე საუბრობს. იგი სათნოების ეთიკიდან თავდაპირველად, ახსენებს სიჭარბის და დეფიციტის ნაკლოვანებებს, რომლის იდეაც არის, რომ დავიცვათ ზომიერება.  ამის ასახსნელად გამოყოფს სიმამაცეს/გამბედაობას, რომელსაც აყენებს სიმხდალის ნაკლებობასა და წინდაუხედავობის  სიჭარბეს შორის და ცხოვრებისეული მაგალითებით ამტკიცებს, რომ რეალურად, სწორედ ის არის გამბედავი ქმედება, რომელიც ოქროს შუალედს იჭერს სიმხდალესა და უგუნურებას შორის. ამ შემთხვევაში კი, სიმხდალე წარმოადგენს სიმამაცის დეფიციტს, ხოლო უგუნურება ზედმეტ გამბედაობას. აქედან გამომდინარე, არისტოტელე სათნოებით გვეუბნება, რომ ნებისმიერ სიტუაციაში აუცილებელია ოქროს შუალედის განსაზღვრა და მის შესაბამისად მოქცევა.

ასეა საუკეთესო სახელმწიფოს შემთხვევაშიც, არისტოტელე “ოქროს შუალედად” მიიჩნევს საშუალო კლასს, რომელსაც ანდობს მმართველობას და თვლის, რომ სწორედ ეს არის საუკეთესო სახელმწიფო და საუკეთესო ცხოვრება ინდივიდებს შორის. 

სოციალური კონტრაქტი, როგორც ყველასთვის მომგებიანი დათქმა?!

ადამიანები სოციალური არსებები ვართ, რომლებსაც ყოველდღიურად გვიწევს ბრძოლა გადარჩენისთვის. სამყარო, როგორც წესი, ევოლუციური წესრიგით განვითარების გზას ირჩევს და ჩვენ ვცდილობთ შევინარჩუნოთ სიძლიერე, რათა გადავრჩეთ.

ბრძოლა გადარჩენისთვის, ცხადია, არ არის ჩაკეტილ წრეზე მოქმედი ცნება. ის ვრცელდება ყველაზე, რამეთუ ჩვენ ირგვლივ არსებობს საზოგადოება. სწორედ ამიტომ საზოგადოება ყოველთვის გვიწევს კონკურენციას იმის მიღწევაში, რაც გვინდა. თუმცა, ჩვენი მიზნებისა და სურვილების რეალიზებაში ხშირად მხოლოდ ადამიანები არ გვიშლიან ხელს. მაგალითად, მსურს ადამიანზე შურისძიება, რის განსახორციელებლადაც მოვკალი ის. ამ შემთხვევაში საზოგადოებას შესაძლოა მხოლოდ ემოციური რეაქცია ჰქონდეს ამაზე ან სულაც არ გამამტყუნოს თუ ტერორისტს მოვუსწრაფავ სიცოცხლეს. თუმცა, ამის ფონზე გამოჩნდება, რომ არსებობს რაღაც აბსტრაქტული წარმონაქმნი, რომელიც დამსჯის ამ ქმედების გამო. თუნდაც საზოგადოების უმრავლესობისთვის ეს ქმედება მორალური იყოს. ასეთ წარმონაქმნად დღეს ჩვენ სახელმწიფო გვევლინება...

ჯერ კიდევ საუკუნეების წინ დაიწყეს ადამიანებმა ფიქრი იმის შესახებ, რომ შეექმნათ რაღაც მექანიზმი, რომელიც ჩვენ ერთმანეთისადმი ძალადობის საშუალებას არ მოგვცემდა. ამაზე ფიქრობდა ჰობსიც, რომელიც ანარქიის მსგავს, ბუნებით მდგომარეობაზე დაფუძნებულ სახელმწიფო მოწყობას საკმაოდ პრობლემურად ხედავდა. ამის ფონზე კი გვთავაზობდა სახელმწიფოს, როგორც ადამიანების „გამშველებლის“ როლის საუკეთესოდ შემსრულებელს. თუმცა, მის აღსასრულებლად კარგად ესმოდა, რომ საჭირო გახდებოდა, ადამიანებს თავისი წილი თავისუფლებები სახელმწიფოს სასარგებლად დაეთმოთ.

ამის ფონზე საინტერესო იქნება განვიხილოთ თუ რამდენად შეიძლება დათმობილი თავისუფლება საზოგადოების კონსესუსის შედეგად მივიჩნიოთ და მას მაღალი ლეგიტიმაცია მივანიჭოთ. 

საუკუნეების გასვლასთან ერთად ადამიანები უფრო მრავალფეროვნები ვხდებით, ჩვენ ერთმანეთისგან განვსხვავდებით შესაძლებლობებით. მაგალითად, ბუნება ადამიანებს განსხვავებულ ძალას ანიჭებს, თუმცა ცხადია მისი განვითარების იარაღი ჩვენს ხელშია. ამის ფონზე კი ძალადობისგან ჩვენი დაცვის ბერკეტის სახელმწიფოსთვის მინიჭება გონივრულად მოსჩანს. მიუხედავად ამისა, არსებობს გარკვეული დათქმები, რომლებიც შეიძლება სულაც არ მოგვეჩვენოს სამართლიანად. მაგალითად, მას შემდეგ რაც დავიბადე, ცხრამეტი წელი გავიდა, ჩემთვის კი არასდროს არავის უკითხავს თუნდაც მსურს თუ არა ვიხადო გადასახადები, ვისარგებლო სახელმწიფო სერვისებით, ვიმსახურო სავალდებულო სამხედრო სამსახურის ფარგლებში თუ სხვა. გამომდინარე აქედან, სოციალური კონტრაქტის თეორიისადმი ჩნდება კითხვა თუ რამდენად ვარ ვალდებული შევასრულო ის, რისი საფუძველიც სახელმწიფოსთვის ჩემი ნებით არ დამითმია?!

ამ შემთხვევაში ვფიქრობ, ყურადღება სახელმწიფოსთვის დათმობილი თავისუფლებების მორალურ ასპექტზე უნდა გავამახვილოთ. ანუ თუ რამდენად შეიძლება მორალურად გამართლდეს სახელმწიფოს ძალაუფლება ჩვენზე. მაგალითად, განვიხილოთ სავალდებულო სამხედრო სამსახურის შემთხვევა. პირადად მე შესაძლებელია ის არ მომწონდეს, ჩემს მორალურ პრინციპებთან შეუთავსებელი იყოს, თუმცა არ მაქვს უფლება მის შესრულებაზე უარი ვთქვა. ამ შემთხვევაში კი შეიძლება სასწორზე იდოს სახელმწიფო თავდაცვა, რაც საზოგადოებრივ სიკეთედ მიიჩნევა. ანუ გამოდის, რომ ადამიანებს გვიწევს ჩვენი კერძო ავტონომია სახელმწიფოს სასარგებლოდ დავთმოთ, რადგან შეიქმნას ყველასთვის თანაბრად ხელმისაწვდომი სარგებლის მიღების შესაძლებლობა. გამომდინარე აქედან, გამოდის, რომ სოციალური კონტრაქტის მოქმედება დღეს ბევრად უფრო ფართოა ვიდრე ეს შეიძლება ჰობსს წარმოედგინა. ანუ ადამიანებს გვიწევს საკუთარი თავისუფლება ერთი შეხედვით ჩვენთვის საკმაოდ უსარგებლო რაღაცებისთვისაც კი დავთმოთ, მაგალითად, როგორიც შეიძლება სპორტის დაფინანსება იყოს. თუმცა, ალბათ ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ სოციალური კონტრაქტის იდეა თავიდანვე კომპრომისს დაეფუძნა და უნდა შევეგუოთ, რომ აღნიშნული კონცეფციის ფარგლები კიდევ უფრო გაფართოვდა. ამის ფონზე საინტერესოა თუ როგორ შეიძლება სახელმწიფო დავავალდებულოთ, რომ გვკითხოს აზრი თუ რამდენად ვართ მზად ჩვენი წილი თავისუფლებების დასათმობად, გარკვეული სამომავლო სიკეთეების მისაღებად. 

ამის საპასუხოდ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ყველაზე ოპტიმალური იქნება თუ ზოგად პრინციპებზე ყველა შევთანხმდებით. ისეთზე, რომლებიც ყველასთვის მეტ ნაკლებად უნივერსალურია და ზოგად მორალურ სივრცესთან ყველაზე ახლოსაა. შემდეგ კი უფრო გამარტივდება სახელმწიფოს თუ ვეტყვით, რომ მინიმალურად ჩაერიოს ჩვენს ავტონომიაში, ვიდრე ეს იქნებოდა იმ შემთხვევაში, როცა მილიონობით ადამიანი თავის პრეტენზიას წარმოადგენდა თუ რომელი თავისუფლებაა ყველაზე მნიშვნელოვანი და რომლის დათმობა შეიძლება ყველასთვის ოპტიმალური აღმოჩნდეს. 

თვითგამორკვევის უფლება

თვითგამორკვევის უფლება არის ერთ-ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი და გამორჩეული უფლება ადამიანის უფლებათა შორის. ხსენებული უფლება იმ უიშვიათეს უფლებებს მიეკუთვნება, რომლებიც ცალკეულ ინდივიდებს კი არა ხალხთა გაერთიანებას აქვს მინიჭებული, აქედან გამომდინარე წარმოადგენს არა ინდივიდუალურ, არამედ ჯგუფურ უფლებას. ყველა ხალხს აქვს თვითგამორკვევის უფლება. ეს უფლება მათ ანიჭეს იმის შესაძლებლობას, რომ განსაზღვრონ თავიანთი პოლიტიკური სტატუსი და ეკონომიკური, კულტურული თუ სოციალური სწრაფვები. ერთა თვითგამორკვევა გულისხმობს იმას, რომ ხალხს კოლექტიურად ჰქონდეს შესაძლებლობა იმისა, რომ დამოუკიდებლად წარმართოს პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ კულტურული საქმიანობები და ამასთანავე ენიჭება უფლებამოსილება, რომ გარკვეულ შემთხვევებში განსაზღვროს საკუთარი სამართლებრივი სტატუსი, რაც შემდეგ ორ საკითხში გამოიხატება, ერთი არის ის, რომ შექმნას საკუთარი დამოუკიდებელი სახელმწიფო, ან სურვილის შემთხვევაში შეურთდეს სხვა სახელმწიფოს.

ეროვული თვითგამორკვევა მჭიდროდ არის დაკავშირებული ნაციონალიზმთან და ლიბერალიზმთან და ეს უფლება შეიძლება განხილული იყოს, როგორც სახელმწიფოსა და ერს, ანუ ხალხს შორის ურთიერთდამოკიდებულობის თეორიადაც. აღნიშნული პრინციპი აღიარებს ყველა ხალხის უფლებას, რომ თვითონვე განსაზღვრონ საკუთარი პოლიტიკური თუ იურიდიული სტატუსი, მაგრამ ამავე დროს წინააღმდეგობაში მოდის საერთაშორისო სამართლის ისეთ პრინციპებთან, როგორიც არის სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობისა და საზღვრების ურღვევობის პრინციპი, ვინაიდან აღნიშნული პრინციპი სწორედ იმ უფლებამოსილებას ანიჭებს ხალხებს, რომ კულტურული თუ სხვა ნიშნების მიხედვით მოახდინონ ინდივიდუალიზაცია და სურვილის შემთხვევაში ჩამოაყალიბონ კიდეც ახალი სახელმწიფო. ამ წინააღმდეგობრიობამ მრავალი დაძაბულობაც გამოიწვია მსოფლიოს გარშემო და მუდმივად წამოიჭრება ისეთი კითხვები თუ ვინ შეიძლება მივიჩნიოთ ხალხად, რომელსაც შეიძლება თვითგამორკვევის უფლება მიემართებოდეს და გამართლებულია თუ არა ასეთი მიზნის მისაღწევად რევოლუციებისა თუ სეცესიებისთვის მიმართვა.

თვითგამორკვევის უფლება პირველად გაჟღერდა 1945 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ, ოღონდ თავდაპირველად მხოლოდ ერთა შორის მეგობრული დამოკიდებულების კონტექსტში. ის მნიშვნელობა რაც დღეს-დღეობით აქვს, მოგვიანებით, 1966 წელს შეიძინა და რეგლამენტირებული იქნა ადამიანთა კოლექტიურ უფლებად, რომლის თანახმადაც ეს უფლება ყველას გააჩნია ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ ადგილას.

ამ უფლების მაგალითი არის სეცესია, სახელმწიფო რომ გამოეყოს რეგიონს ცალკე სახელმწიფოდ და შექმნას დამოუკიდებელი ერთეული. ქართველ ხალხმაც ისარგებლა თვითგამორკვევის უფლებით და ეს იყო 1991 წელს, როდესაც ქართველმა ხალხმა რეფერენდუმის შედეგად სსრკ-დან გამოყოფის გადაწყვეტილება მიიღო. ეს უფლება გაჩნდა ვუდროუ ვილსონის მიერ.

ამ უფლების ხალხისთვის მინიჭების შემდეგ დაიწყო იმპერიების დაშლა, მაგ: ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის, ოსმალეთის იმპერიის. ამ ერთეულებს მოუნდათ ცალკე ერთეულების და ცალკე სახელმწიფოების შექმნა. ბულგარეთი, რუმინეთი, სირია, ლიბანი, ერაყი - ეს სახელმწიფოები, რომლებიც სხვადასხვა იმპერიების ნაწილები იყვნენ, გათავისუფლდნენ და მიიღეს დამოუკიდებლობა. ეს ის პერიოდი იყო, როდესაც საქართველომაც შექმნა პირველი რესპუბლიკა 1918 წელს. სწორედ იმის გამო, რომ მაგ დროს მსოფლიოში იყო თვითგამოკრვევის უფლების ბუმი. პატარა ქვეყნები ცდილობდნენ ამ უფლების გამოყენებას. ეს არ იყო სამართლებრივი უფლება, ეს იყო პოლიტიკური დოქტრინა. ეს გარდაიქმნა სამართლებრივ უფლებად მეორე მსოფლიო ომის დროს. ანუ კლასიკური გაგებით, ეს უფლება ნიშნავს იმას, რომ კოლონიას აქვს უფლება გამოეყოს.

როგორც ზემოთ ავღნიშნე ამ უფლების შესაძენად საჭიროა, რომ გვყავდეს ხალხი, ხალხად იდენტიფიცირებისთვის მნიშვნელოვანია ხალხთა ერთობა და შემდგომ ისეთი რაღაცების ქონა, როგორიცაა საერთო ისტორიის აღქმა, შეიძლება იყოს საერთო ენა, ეკონომიკა, ვაჭრობა და ა.შ.

თვითგამორკვევის უფლება, როგორც სეცესიის უფლება, ეხება მხოლოდ კოლონიურ კონტექსტს. ანუ ეს უფლება არის ორნაწილიანი: არსებობს შინაგანი და გარეგანი თვითგამორკვევის უფლება. გარეგანი არის სეცესია, ანუ ცალკე გამოყოფის უფლება. შინაგანი თვითგამორკვევის უფლება გულისხმობს პოლიტიკური უფლებების რეალიზაციას, როგორც ცალკე ხალხის, უკვე არსებულ სახელმწიფოში, ეს შეიძლება მოხდეს, კულტურული უფლებებით, ფედერალური მოდელით, ცალკე პარლამენტით და ა.შ. საერთაშორისო სამართალი თანხმდება რომ კოლონიური კონტექსტის მიღმა არ არსებობს თვითგამორკვევის უფლება. კოლონია კლასიკურად განიმარტება, როგორც სხვა ოკეანეზე, სხვა კონტინენტზე, წყლით გამოყოფილი ტერიტორია, რომელსაც აკონტროლებს სხვა ერი. ამ განმარტების მიხედვით კოლონიები იყვნენ აფრიკა ევროპის, ლათინური ამერიკა ევროპის, მაგრამ რუსეთის კოლონიად არ აღიქმებოდა ჩეჩნეთი და ციმბირი.

კოლონიური პროცესი დღეს დასრულდა, თითქმის ყველამ მიაღწია თვითგამორკვევის უფლებას. გამონაკლისია პალესტინელი ხალხი. ამის გამო, დღეს ეს უფლება მოიცავს მხოლოდ შინაგან ასპექტს. ანუ აფხაზები თუ გადაწყვეტენ ამ უფლებით სარგებლობას, მაშინ გამოვა, რომ მხოლოდ შინაგანი ასპექტის გამოყენება შეეძლებათ და გადაწყვეტენ, როგორი პოლიტიკური სისტემაა ექნებათ და ა.შ. აჭარა არ არის ცალკე ხალხი, მათი ავტონომია არის ძალიან ფორმალური და მხოლოდ აფხაზეთის შემოსარიგებლად არის სასიკეთო.

სოციალური ხელშეკრულება

                     რატომ ვართ სოციალურ ხელშერკულებაში ყველა ადამიანი დაბდების მომენტიდან?   

ადამიანი დაიბადა თვისუფალი , თუმცა ის აგრეთვე ცხოვრობს შეზღუდვებით. ეს არის ერთგვარი პარადოქსი  , თავისუფლებასა და ჩვენს შეზღუდვებს შორის . სხვანაირად რომ ვთქვათ ,ეს არის პარადოქსი, რომელიც გამოხატავს წინააღდმეგობას სოციალური კონტრაქტის უარყოფასა და იმავე დროს მის დაცვას შორის , რომელიც არის ერთადერთი გამოსავალი , რომ გადავარჩინოთ კაცობრიობა დეგენერაციისგან .სოციალური კონტრაქტი არის ადამიანების შეთანხმება კანონებსა და სამართალზე , რომელიც შემდეგ თავადვე მმართავს მათ . ჩვენ ადმაიანები თავადვე ვქმნით იმას ,რაც შემდეგ გვზღუდავს ჩვენ . ამ ქმედების მიზეზის უკეთ დასანახად მნიშვნელოვანია პირველ რიგში გავიაზროთ და აბსტრაქტულად წარმოვიდგინოთ ,რა იქნებოდა ადამაინების ცხოვრება სახელმწიფოს , ორგანიზებული საზოგადოების გარეშე. 

      ამ მდგომაროებას ფილოსოფოსები მოიხსენიებენ , როგორც ყველას ბრძოლა ყველას წინააღმდეგ , სადაც ცხოვრება არის სახიფათო , მოკლე და ძალადობრივი . გავიხსენოთ ველური ადამინები ამერიკაში , რომლებიც ცხოვრობენ ძალადობრივი მანერებით  თავიანთი ინსტიქტებით ,როგორ იდგნენ ქვეყნები ერთმანეთის პირისპირ საერთაშორისო არენაზე , გლადიატორების მდგოამარეობაში , თავიანთი იარაღებით .

     ადამინების ფსიქიკას თუ შევხედავთ ისინი ეგოისტური ბუნებით გამოირჩევიან , მათ პირველ რიგში აინტერესებთ თავიანთი სიამოვნება, შესაბამისად , თუ ერთი ადმაიანი  იბრძოლებს თავისი სიმაოვნებისთვი , მეორეც ამავდროულად საკუთარი სიმაოვნებისთვის ,მაშინ როცა ამ ორ ადამიანს ერთი რაღაც ჰგვრის სიამოვნება წარმოიქმება პრობლემა  რომელს დარჩება ეს ჰიპოტეტური საგანი? ამ მდგომარეობაში დარჩება იმას ,ვინც არის უფრო ძლიერი , შემდეგ ამ ძლიერს მოერევა სხვა და საბოლოოდ გაიმარჯვებს ყევლაზე ძლიერი , თუმცა მუდამ დაპირისპირებისა და ომის მდგომაროებაში ყოფნის ხარჯზე .

    სწორედ ამ მდგომაროების თავიდან ასაცილებლად ადამიაები დებენ სოციალურ კონტრაქტს. ის  გულისხმობს სახელმწიფოს არსებობას , რომელიც შექმნის კანონებს და სამართალს , რომელსაც უნდა დავემორჩილოთ ყველა ადამიანი .  აქ წარმოიშობა პრობლემები -შეიძლება   ვიღაცის ოდესღაც განცხადებული სურვილი ამ კონტრაქის  არსებობის, გვხდიდეს ჩვენც ამ კონტრაქტის მონაწილედ ავტომატურად , მხოლოდ იმიტომ რომ ადამინად დავიბადეთ ? როგორ შეიძლება ადამიანებმა იცოდნენ რომ სოციალური კონტრაქტი არის ყველაზე კარგი და ერთადერთი საშაულება?

   პრაქტიკულად შეუძლებელია წარმოვიდგენოთ მომენტი ისტორიაში , როცა ადმაინები შეიკრიბდნენ და მოაწერეს ხელი სოციალურ კონტრაქტს , შესაბამისად ჩნდება კითვა რა სახის შეთანხმებაა ის და როგორ წარმოქმნის საფუძველს სახელმწიფოს არსებობის.ზოგადად ხელშკრლებას ადამინი შეიძლება დაეთანხმოს ვერბალურად ,იმის თქმით რომ მე ვეთანხმები ამ ხელშეკრულება, ან რაიმე კონკლუდენტური მოქმედებით , ლოკი გვეუბნება რომ თუ მე მივიღებ რაღაც პოზიციას ან ბენეფიტს სახელმწიფოსგან , მაშინ მე ტაქტიკურად ვეთანხმები სახელმწიფოს მიერ დადგენილ ნორმებს . მაგალითად თუ მე ვენდობი პოლიციის და ჯარის დაცვას მაშინ მე ვიღებ სარგებელს სახელმწიფოსგან და ვეთანხმები მას . ფაქტობრივად ,შეიძლება ითქვას ,რომ სოციალური კონტრაქტი ,ეს ჰიპოთეზა  მემკვიდრეობით გადადის.მაშინ ,როცა ჩვენ ადმაინები ვიბადებით პირველი რაც ხდება სამართლებრივად საიდენტიფიკაციოდ გვიკეთებენ დაბადების მოწმობას , იმისათვის რომ საერთოდ იარსებო ქვეყანაში როგორც მოქალაქემ და იყო იდენტიფიცირებული ,შესაბამისად ჩვენ დაბადების მომენტიდან ვიღებთ და ვეთანხმებით სახელმწიფოს და ეს ხდება ჩვენი ცხოვრების ყოველ ეტაპზე. ჩემი აზრით , ამ ხელშეკრულებაში ყოფნას არავინ გვავალდებულებს , თუ არა იმის წარმოდგენა ,თუ რა იქნება ამის გარეშე. ამის საილუსტრაციოთ ყველაზე კარგი ვარიანტია პატიმრის დილემა : ორი პატიმარი სხვადასხვა ოთახში არიან განთავსებული და მათ წაუყენებენ დილემას , თუ შეეძლებათ ერთმანეთთან კომუნიკაცია ისინი ყველაზე კარგ ვარიანტზე შეთანხმდებიან , თუმცაღა რადგან მათ არ შეუძლიათ რომ კომუნიკაცია ჰქოდეთ,იმისგამო რომ სხვადასხვა ოთახში არიან  თითოეულს  სჭირდდება იპოვოს ყველაზე კარგი ვარიანტი თავისი თავისთვის  . მიუხედავად იმისა ,რომ კოოპერაცია არის ყვეალზე კარგი გამოსავალი . ერთ-ერთი გააკეთებს იმას რაც მისთვის რაციონალურად იქნება კარგი , იმიტომ რომ მას არ შეუძლია ენდოს მეორეს ქმედებას - რა გადაწყვეტილებას მიიღებს ის .

     ჩვენ არ შეგვიძლაი ბუნებრივ მდგოამრეობაში იქ, სადაც არ არსებობს მოწესრიგებული ნორმები ვენდოთ ადამიანს , რომელიც ყოველთვის იმოქმედებს თავისი ინტერესებით და თავს დაგესხმება მანამ , სანამ შენ დაესმები თავს მას . თუ ერთი დაესხმება თავს მეორეს ის გადაარჩენს თავის ინტერესებს უკეთესად . კოოპერაცია მათთვის არ იქნება მომგებიანი იმიტომ რომ გარანტირებული არ აქვთ ,რომ კოოპერატიულად მოიქცევიან , ვერ ენდობიან ერთმანეთს , ,რადგან ბუნებრივად ჩვენი ფსიქიკა არ არის მოწყობილი ისე რომ ვიიყოთ კარგად განწყობილი იმ ადამინების მიმართ რომელბსაც არ ვიცცნობთ თუ ჩვენ არ გვექნება რაიმე შემაჩერებელი მექანიზმი , ყოველთვის ვიფიქრებთ საკუთარ თავზე ისევ და ისევ ჩვენი ბუნების და ფსიქიკის გამო .

   შესაბამისად მიუხედავად იმისა რომ უშაულოდ არ ვაწერთ ხელს ამ კონტრაქტზე მაშინ როდესაც ვიბადენით ჩვენ ვეთანხმებით მაინც მას  , რათა  უკიდურესი მდგომაროება ავიცილოთ თავიდან,რომელიც გულსიხმობს არაორგანიზებულ, ძლიერების მოგებაზე ორიენტირებულ საზოგადოებას.