ექიმის დილემა

რა უნდა ქნას ექიმმა, რომელსაც მოსარჩენი ყავს მოძმეც და მოწინააღმდეგეც? ლოგიკა სავარაუდოდ გვკარნახობს ჩვენიანის გადარჩენას. ამ კითხვაზე პასუხი საკმაოდ მარტივი აღმოჩნდა, ამიტომ თავსატეხი შეგვიძლია ოდნავ გავართულოთ. ვთქვათ ექიმის თანამემამულე მძიმედ დაჭრილია, მაგრამ სავარაუდოდ არ მოკვდება რამდენიმე საათის განმავლობაში. ხოლო, მოწინააღმდეგე ქვეყნის ჯარისკაცი ძლივს ებღაუჭება ცხოვრებას? ლოგიკური მსჯელობისას არაა ძნელი იმის მიხვედრა, რომ სინამდვილეში, ექიმის დილემა ბევრად გამარტივდა და მას საერთოდ შეუძლია ზედაც კი არ შეხედოს მომაკვდავ უცხოელს. ეს მაგალითი მომავალ განხილვას აღარ დაექვემდებარებოდა და ყველანი ბედნიერნი და საღსალამათნი დავრჩებოდით მეთვრამეტე საუკუნეში ამ ქვეყანას რომ არ მოვლენილიყო იმანუელ კანტი. კანტი ასეთ დილემას სულ სხვა მხრიდან მიუდგა და ექიმის საქციელი ამორალურად ჩათვალა. მან ჩამოაყალიბა მცნება, რომლის თანახმადაც ნებისმიერი ქმედება, იქნება ის მიმართული სხვის მიმართ თუ საკუთარი თავზე, ჩაითვლება კარგ ან ცუდად მისი მორალურ ვალდებულობიდან გამომდინარე. ანუ, ექიმს, რომელმაც ჰიპოკრატეს ფიცი დადო, ეკრძალება ადამიანის გადარჩენაზე უარის თქმა იქნება ის მტერი თუ არა. ასეთ თეორიას, რომელიც ქმედებას განსაზღვრავს მისი შედეგისგან დამოუკიდებლად მხოლოდ მისავე მორალურობაზე დაყრდნობით, ეწოდება დეონტოლოგია.

ამ მაგალითს შეიძლება შევხედოთ სხვა გადმოსახედიდანაც. გასათვალისწინებელია ამ ექიმის გარშემო არსებული სრული სიტუაცია. იგი იმყოფება შუაგულ ომში, სადაც მისი ხალხი ათასობით იღუპება მტრის ხელით. არამარტო მეომრები, არამედ უმწეო მოქალაქეებიც. თავად ისიც, ბოლოს და ბოლოს, ჯარისკაცია და სამშობლოს დაცვის ფიცი აქვს დადებული. კონსეკვენციალისტური გადმოსახედიდან მის მიერ მოწინააღმდეგის ჯარისკაცის მიტოვება, რომელმაც სავარაუდოდ არაერთი მისი მიძმე მოკლა, სრულიად გამართლებულია. იქიდან გამომდინარე, რომ კონსეკვენციალიზმი საუკეთესო შედეგის გათვალისწინებით ნებისმიერ ქმედებას ამართლებს, ერთი ჯარისკაცის, თანაც მოწინააღმდეგის, გაწირვას ფრიად მიესალმება. ამის საპირისპიროდ დგება დეონტოლოგია და გვახსენებს, რომ ექიმს, იმისდა მიუხედავად თუ ვის შეჰფიცა სამშობლოს დაცვა, აკისირია კიდევ ადამიანების გადარჩენის უფრო დიდი ვალდებულება. იგი უცხო ჯარისკაცის გადარჩენით არამარტო არ არღვევს საკუთარ ჯარისკაცის ფიცს, არამედ, ამავდროულად, ასრულებს ექიმის ფიცსაც. აქედან გამომდინარე, მან არცერთ შემთხვევაში არ უნდა გაწიროს არავინ, ვისაც მისი დახმარება ესაჭიროება. დეონტოლოგიის მიხედვით, ექიმმა უნდა გადაარჩინოს უფრო მძიმედ დაჭრილი მოწინააღმდეგეც და თავისიანიც, მაგრამ, ჩემი აზრით, ამ დროს თუ არსებობს თავისიანის სიკვდილის ოდნავი საშიშროება მაინც, ამ შემთხვევაში ყველანაირად უკეთესია თავისიანის მიხედვა და შემდგომ, თუ მოწინააღმდეგე ამასობაში არ მოკვდა, მისი გადარჩენაც. ხოლო, თუ მოწინააღმდეგეზე ოპერირებისას თავისიანი მოკვდა, მაშინ ექიმმა რისთვის იშრომა? უცხო ადამიანს შესწირა საკუთარი მოძმე.

რეალურ სამყაროში დეონტოლოგიური აზროვნება შესაძლოა მიუღებელი აღმოჩნდეს გარკვეულ სიტუაციებში. ჯარისკაცი ექიმის მაგალითში დეონტოლოგიურ მიდგომას შანსი ქონდა გამოეღო არასასურველი შედეგი. მართალია ეს თეორია სრულად ეფუძნება ქმედებების მორალურ მართებულებას , მაგრამ რა არის რეალურად მორალურად მართებული? ჩემი აზრით, თუ არის იმის შანსი, რომ შედეგი იყოს იმაზე უარყოფითი ვიდრე მის მისაღწევად ჩადენილ ქმედებამდე იყო, მაშინ ეს გადაწყვეტილება არ უნდა იქნეს დეონტოლოგიურად შეფასებული, არამედ კონსეკვენციალისტურად. რეალური სამყარო საკმაოდ დაუნდობელია და ყოველთვის შედეგებზე დაკვირვებით აღიქმება. ასე რომ, დეონტოლოგიურად აზროვნება შეიძლება თეორიულად გამართლებულია, მაგრამ პრაქტიკაში, ჩემი აზრით, მოიკოჭლებს. თავისთავად, არსებობს ამის კონტრ-არგუმენტიც კვლავ ექიმებს რომ დავუბრუნდეთ. 2020 წლის კოვიდის ეპიდებიის დასაწყისშივე აღინიშნა სასუნთქი აპარატების ნაკლებობა საავადყოფოებში. დაიწყო წინასწარი მზადებები, მარგამ არავინ მოელოდა ასეთ დამანგრეველ ტალღას მსოფლიო მასშტაბით. საავადმყოფოებთან ერთად ნელ-ნელა სასუნთქმა აპარატებაც იწყეს შევსება და რაღაც მომენტში ექიმები დადგნენ ახალი დილემის წინაშე: ვისთვის მიენიჭებინათ უპირატესობა აპარატზე შეერთებისას. რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, მთელი მსოფლიო უტილიტარიანულ აზროვნების წესს მოერგო და მოითხოვდა ხანში შესული ხალხის და მომაკვდავების გამოერთებას, უფრო ახალგაზრდა და ჯანმრთელი ერის შესანარჩუნებლად. ექიმი კი ექიმია და ბუნებრივია ეს არჩევანი ვერ გააკეთა, ამიტომ კორონა ვირუსს არაერთი ჯანმრთელი ახალგაზრდა შეეწირა, ხოლო მრავალი დაავადებული და ხანშიშესული გადაურჩა. ექიმებმა უკვე აპარატზე შეერთებული მხცოვანები ვერ გამოაერთეს. ამის მიზეზი ნათელია. ექიმს კვლავ აკისრია ვალდებულება გადაარჩინოს ყველა ვინც შეუძლია და არ გაწიროს არც ერთი სხვა ადამიანისთვის. ხოლო, ამას ერთვის კიდევ ერთი დილემა, რომელიც ამყარებს დეონტოლოგიურ აზროვნების წესს. რა იცის ექიმმა ის მოხუცი, რომლის გამოერთებასაც მას სთხოვენ, ნობელის პრემიის ლაურეატია თუ არა? იქნებ ის ახალგაზრდა ბიჭი, ვინც უნდათ რომ შეაერთონ მის ადგილას, თავის მოკვლას აპირებდა? ანუ თუ არის იმის შანსი, რომ ერთის გადარჩენამ მეორე გაწიროს, მაგრამ საბოლოოდ, ამ კონკრეტულ მაგალითში, გარკვეული დროის მერე გადარჩენილი ახალგაზრდაც გაიწიროს, მაშინ ექიმი ვერ გააკეთებს მათ შორის არჩევანს. ასეთ შემთხვევაში ექიმს უწევს ბრმად ყველა იმ ადამიანის მორჩენა, რომელიც მის საავადმყოფოში მოხვდება.

ამით შეიძლება ითქვას, რომ ექიმს ჩამორთმეული აქვს ყველანაირი არჩევნის უფლება და მას ამოძრავებს მხოლოდ საკუთარი ქმედებების მორალური ვალდებულება. იგი არ ფიქრობს მის მიერ გამოწვეულ შედეგებზე და იგი მხოლოდ საკუთარ ქმედებებს ადევნებს თვალყურს. დეონტოლოგიურად, მისი საქციელი 100%-ით გამართლებულია, რადგან მან თავისი საქმე შეასრულა. ასეთი მიდგომა შეიძლება ექიმის პირადი ფსიქიკისთვის უკეთესიც იყოს, რადგან იგი დარწმუნებულია, რომ ახალგაზრდა ადამიანი თუ არა, ხანში შესული მაინც გადაარჩინა. მისი პალატის მიღმა რა მოხდება, ექიმს არ უნდა აინტერესებდეს, რადგან პალატის მიღმა რა ხდება, ექიმი ვერ იგრძნობს. მისი ერთადერთი შედეგი არის პაციენტის ჯანმრთელობა და მან ამას პალატის ფარგლებში მიაღწია. მეომარმა ექიმმა კი უნდა იფიქროს თავისი საქციელის შედეგებზე, რადგან მას აქვს თანმხლები ფაქტორები, როგორიცაა თავისი ჯარისკაცის ფიცი და ის ფაქტი, რომ უარყოფითი შედეგი მასაც ავნებს. მოწინააღმდეგის გადარჩენის და მოძმის დაღუპვის შემთხვევაში, მის მიმართ ნეგატიური განწყობის გაჩენის დიდი შანსია რადგან რთულ სიტაუციაში “მცადრი” გადაწყვეტილება მიიღო. საბოლოოდ, ჩემი აზრით, დეონტოლოგიური მიდგომა მხოლოდ მაშინ აწყობს ინდივიდს, თუ მას შედეგებზე პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება და ამით არ ავნებს საკუთარ თავს. შესაბამისად, დეონტოლოგია ვერ იქნება გადაწყვეტილების მიღების უნივერსალური საფუძველი.