This is what must be done!

გადაწყვეტილების მიღება, არჩევნის გაკეთება სხვადასხვა ქმედებას შირის, ადამიანის ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ყოველთვის, როდესაც მნიშვნელოვანი პრობლემის წინაშე ვდგავართ, ვცდილობთ, საუკეთესო გადაწყვეტილება მივიღოთ მის გადასაჭრელად. მოქმედების სხვადასხვა გეგმა "თეორიულ გამოცდაზე გაგვყავს" და მხოლოდ ამის შემდეგ ვწყვეტთ, როგორ ჯობს მოქცევა. ამ შემთხვევაში, ჩემი მიზანია, რომ მსგავსი პრობლემები დეონტოლოგიური პექრსპექტივით განვიხილო და ხაზი გავუსვა ამ ეთიკური თეორიის ძრითად პრინციპებს.
უპირველესად, ვუპასუხოთ შეკითხვას, თუ რა არის დეონტოლოგია? ეს არის ეთიკური თეორია, რომელიც ქმედების სისწორეს/მცადრობას განსაზღვრას აბსოლუტური კანონით, რომელზედაც პასუხისმგებელია ყველა აგენტი. დეონტოლოგიის მიხედვით მოვალეობის შესრულება (კანონის მიხედვით მოქმედება) უმთავრეს ღირებულებას წარმოადგენს. მას არ აინტერესებს, რა შედეგებამდე მიგვიყვანს ქმედება, როგორ ვიგრძნობთ თავს მისი განხორციელებისას, თუკი ეს აქტი მორალური კანონის მორჩილი იქნება.
რას გულისხმობს ეს კანონი? ეს მოვალეობა, რომელიც გვაკისრია თითოეულ ადამიანს? დასაწყისში ვახსენე, რომ რაღაც პრობლემის წინაშე, რომ ვდგავართ მის წინააღმდეგ სამოქმედო გეგმა „თოერიულ გამოცდაზე გაგვყავსთქო“. უნდა აღვნიშნო, რომ სწორედ ასეთი მექანიზმი კანტისთვის კატეგორიული იმპერატივია. „…act only according to that maxim through which you can at the same time will that it become a universal law“. ეს მექანიზმი გვეუბნება შემდეგს: როდესაც მოცემულ სიტუაციაში ვფიქორბთ გარკვეული ქმედება მორალურად სწორი იქნება თუ არა, დავფიქრდეთ, მოგვეწონებოდა თუ არა ისეთი სამყარო, რომელშიც ჩვენი ქმედება უნივერსალურ კანონად იქცეოდა, ანუ ყველა ისევე მოიქცეოდა, როგორც ჩვენ.
კანტს იმის საილუსტრაციოდ, თუ როგორ მუშაობს კატეგორიული იმპერატივის მექანიზმი, ტყუილის მაგალითი მოჰყავს. მას მიაჩნია, რომ ტყუილი მორალურად გაუმართლებელი საქციელია და კატეგორიული იმპერატივის პირობის თანახმად, სიცრუის აქტი საკუთარ თავს ეწინააღმდეგება. ამის დასამტკიცებლად შეგვიძლია შემდეგ მსჯელობას გავყვეთ: ტყუილის მიზანია, რომ ადამიანებს დააჯეროს ის, რაც მართალი არ არის. კატეგორიული იმპერატივის ფორმულის თანახმად, თუ ჩვენ ვფიქრობთ მოვიტყუოთ თუ არა , მაშინ უნდა წარმოვიდგინოთ სამყარო, რომელშიც ტყუილი უნივერსალური კანონი იქნებოდა, ანუ რომ ყველა მოიტყუეობოდა. ასეთ შემთხვევაში ადამიანები არასდროს დაუჯერებდნენ ერთმანეთს და ნდობა გაქრებოდა, ეს კი არავისთვის იქნებოდა სასარგებლო. მათ შორის, ტყუილიც დაკარგავდა აზრს, რადგან შეუძლებელი იქნებოდა ვინმეს რაიმეში დარწმუნება. გამოდის, რომ ტყუილის იდეა, როგორც პრინციპის, რომლის მიხედვითაც ყველას შეეძლებოდა ემოქმედა, საკუთარ თავს ამარცხებს. ტყუილი ხომ მიზანს მხოლოდ იმიტომ აღწევს, რომ ადამიანებს ერთმანეთის ნათქვამის სჯერათ.
ამ მაგალითიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, თუ რისი თქმა სურს ჩვენთვის კანტს - ჩვენ ვმოქმედებთ არასწორად, როდესაც სხვების მიერ ჩადენილი ჩვენი ქმედების ანალოგიური ქმედება ჩვენთვის მიუღებელია. ამისაგან საპირისპიროდ, ვმოქმედებთ სწორად, როდესაც ვეთანხმებით ჩვენი ქმედების მთელ საზოგადოებაზე განზოგადებას. ასეთი პრინციპით მოქმედება ერთი შეხედვით სამართლიანობისა და თანასწორობის შეგრძნებას გვიჩენს, მაგრამ რა ხდება მაშინ, როდესაც ორი მორალური ვალდებულება ერთმანეთს უპირისპირდება?
წარმოვიდგინოთ სიტუაცია, რომელშიც ადამიანს დაპირდით, რომ მის საიდუმლოებებს არასოდეს გათქვამდით, აღმოჩნდა, რომ ეს ადამიანი კრიმინალია და გაგანდოთ გეგმა, თუ როგორ აპირებს დღეს საღამოს რამდენიმე ადამიანის მოკვლას. თქვენ ხართ არჩევნის წინაშე - გასცეთ იმ ადამიანის საიდუმლო, რომელიც გენდობათ და გადაარჩინოთ რამდენიმე ადამიანის სიცოცხლე ან გაჩუმდეთ და მშვიდად დაელოდოთ მოვლენების განვითარებას. აქედან პირველი შემთხვევა, ანუ საიდუმლოს გაცემა, პირობის დარღვევაა, რაც კანტის კატეგორიული იმპერატივის მიხედვით დაუშვებელი აქტია. თუმცა ჩნდება კითხვა: რა უფრო დაუშვებელია პირობის გატეხა, თუ იმის დაშვება, რომ ადამიანები დაიღუპონ, როდესაც მათი გადარჩენა შეგვიძლია. ამაზე კანტს ცალსახა პაუხი აქვს: „The only thing you are permited to do is violate the moral law, even if others are doing so, even for a good cause”. კანტიანური მიდგომით, პირობის დარღვევა მორალური კანონის შეურაცხყოფაა, რასაც ვერანაირი მიზეზი ვერ გადაწონის. კანტის კატეგორიულობა ასეთ შემთხვევებში ხშირად კამათის საგანი ხდება. არის თუ არა პირობის შენარჩუნება მართლაც უფრო ეთიკური ქმედება, ვიდრე ადამიანთა სიცოცხლის დაცვა? რამდენად ადექვატურია ყველა მოცემულობაში ერთი აბსოლუტური პრინციპით ხელმძღვანელობა? საკითხავია, არსებობს თუ არა რაიმე საზომი, რომელიც ქმედებების მორალურ ღირებულებას აგვაწონინებდა და შესაძლებელს გახდიდა მათ შედარებას.