პანდემია, თავისუფლება და კანონი

თანამედროვე მსოფლიოში ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზანი გახდა. მოცემული მიზანი განპირობებულია მრავალწლიანი ისტორიული კონტექსტით, რომელმაც განსაზღვრა ადამიანის უფლებებისადმი მსგავსი დამოკიდებულება. სახელმწიფოების თავდაპირველი შექმნის იდეა სწორედ იმას ემსახურებოდა, რომ ადამიანები გრძნობდნენ თავისუფლებას, მაგრამ მათ ამ თავისუფლების განსახორციელებლად დასჭირდათ ხელისუფლება. ერთი შეხედვით რთული წარმოსადგენია ის, რომ თუ თავისუფლები ვართ ამ უკანასკნელის განსახორციელებლად რატომ გვჭირდება თავად თავისუფლების შესზღუდვა ხელისუფლებისა და კერძოდ კანონების მეშვეობით. მაგრამ ამავდროულად მარტივი მისახვედრია ის, რომ უკონტროლო თავისუფლება საბოლოოდ უდიდეს აურზაურში გადადის, რაც ხშირად თავად ამ თავისუფლების არალეგიტიმური ჩამორთმევით ან შეზღუდვით სრულდება. ჩემი აზრით, ადამიანებს რომ აბსოლუტური თავისუფლება ჰქონდეთ, შესაძლოა მათ ერთმანეთს საერთოდაც მოუსპონ ყველანაირი თავისუფლების განხორციელების ბერკეტი ან საერთოდაც დახოცონ ერთმანეთი. სწორედ ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, ძალიან დიდი ხნის წინ საზოგადოება მიხვდა, რომ საჭირო იყო კანონისმიერი შეზღუდვები თავისუფლების, რასაც საბოლოოდ უკეთესი შედეგი უნდა გამოეწვია.

ადამიანის უფლების შეზღუდვის ერთ-ერთ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვა. სწორედ ამ უკანასკნელი სიკეთის დაცვას ემსახურება მსოფლიოში და ასევე საქართველოში გატარებული სხვადასხვა რეგულაცია კოვიდ პანდემიის პირობებში. მაგალითად განვიხილოთ შემთხვევა, როდესაც საქართველოში აიკრძალა ყოველგვარი კაფე-ბარის ფუნქციონირება, შეიზღუდა ტრანსპორტის გადაადგილება და კიდევ სხვა ბევრი შეზღუდვა დაწესდა . მოცემულმა შეზღუდვებმა უამრავი ადამიანის უფლების განხორციელების არეალი შეავიწროვა, რომლის ლეგიტიმურ მიზნადაც დასახელდა, როგორც უკვე აღვნიშნე, სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვა. ერთი შეხედვით, შეიძლება ადამიანს ის კითხვა გაუჩნდეს, რომ მეც ისეთივე გონიერი არსება ვარ, როგორიც თუნდაც ისაა, ვინც ამ უფლებას მიზღუდავს და მაშინ რატომ არ შემიძლია ჩემით განვსაზღვრო რესტორანში ვიარო თუ რომელი ტრანსპორტით ვისარგებლო. ეს მართლაც ლოგიკური შეკითხვაა, მაგრამ მსგავსი რამის უფლება, რომ ჰქონდეს თითოეულ ადამიანს ასევე სრულ ქაოსს მივიღებდით და თუნდაც მოცემულ შემთხვევაში კოვიდ-19 ან უფრო მომაკვდინებელი ვირუსი ისე გავრცელდებოდა, რომ ძალიან ბევრი ადამიანი გარდაიცვლებოდა. ასევე აქ ის დაშვებაც არის, რომ საზოგადოების ყველა წევრი გამომდინარე სხვადასხვა გონებრივი შესაძლებლობებიდან, ვერ მიიღებს ყოველთვის რელევანტურ და ხელსაყრელ გადაწვყეტილებას მსგავსი ან სხვაგვარი პრობლემის აღმოსაფხვრელად. სიტუაცია, რომელიც მე აღვწერე და დღევანდელ რეალობაში გვაქვს ნათლად ასახავს იმას, რომ თავისუფლების ფარგლების შემომსაზღვრელი არის სწორედ კანონი. ვფიქრობ, რომ მოცემული კანონი, რომლითაც ჩვენივე თავისუფლებას ვიზღუდავთ, გარკვეულწილად ჩვენი მიღებულიცაა. პირველი, რადგან ჩვენ გადავწყვიტეთ, რომ საზოგადოების გარკვეული ჯგიფუსათვის მიგვეცა პრივილეგია, რომლის ფარგლებშიც ისინი შეგვიზღუდავენ თავისუფლებას და მეორე, ამ საზოგადოების გარკვეულ ჯგუფს თავად ვირჩევთ და ვაკომპლექტებთ დემოკრატიული საზოგადოების ფარგლებში.ასე რომ არ გამოვიდეს, რომ ვემხრობი ყოველგვარი უფლების შეზღუდვას, რომელსაც რელევანტური ახსნა არ აქვს ან ეს ახსნა არაგონივრულია, ვიტყვი, რომ კანონი არ არის თავისუფლების შეზღუდვის ამგვარი არაგონივრული მიზნებისათვის შექმნილი რამ.

ისიც უნდა ითქვას, რომ კანონის ფარგლებში უფლების მხოლოდ შეზღუდვა არ ხდება. არის გარკვეული სახის შემთხვევები, როდესაც კანონით ადამიანს უფართოვდება თავისუფლების არეალი იმასთან შედარებით რაც ადრე ჰქონდა, მაგრამ საბოლოო ჯამში, აქაც გამოდის, რომ მაინც ფორმირებულია გარკვეულწილად თავისუფლება ინდივიდის. სწორედ აქედან გამომდინარე ვფიქრობ, რომ კანონი ვერასდროს გააფართოებს თავისუფლების არეალს, რადგან ამის გაფართოება ისედაც არაფერს შეუძლია. თავისუფლება რადგან თავისი შინაარსით ყველანაირ თავისუფლებას გულისხმობს კანონი ვერ მომცემს ისეთი რამის ნებას, რისი ნებაც მე უკვე არ მაქვს თანდაყოლილად. როგორც უკვე აღვნიშნე, კანონს მხოლოდ შეუძლია შემომიფარგლოს საზღვრები თუ როდის და როგორ შემიძლია ვისარგებლო ჩემი თავისუფლებით.

საბოლოოდ, შეილება ითქვას, რომ პანდემიის პირობებში გატარებული რეგულაციები კანონის მიერ თავისუფლების შეზღუდვის ერთ-ერთი მაგალითია, რასაც სწორ და საუკეთესო შემთხვევაში საზოგადოებისათვის სიკეთის მოტანა შეუძლია. ზოგადად კი შეილება ითქვას, რომ თავისუფლებისა და კანონის ურთიერთ კავშირი შეიძლება იყოს, როგორც დადებითი ასევე უარყოფითი შედეგის გამომწვევი.