ორმაგი ეფექტის პრინციპი

ორმაგი ეფექტის პრინციპის მრავალნაირ განმარტებას შევხვდებით, მაგრამ მისი სტანდარტული ფორმულირებით, მოქმედება, რომელიც წინასწარ იწვევს ბოროტებას, შესაძლოა დასაშვები იყოს იმის გათვალისწინებით, რომ ის არაა განზრახული გამოიწვიოს ეს ბოროტება და ამასთან, მოაქვს პროპორციული სიკეთე.

სხვაგვარად რომ ვთქვა, ორმაგი ეფექტის პრინციპი, ორ განსხვავებულ სტანდარტს გვათავაზობს: ერთი განზრახული სიბოროტისთვის და მეორე განჭვრეტილი ბოროტებისთვის. ზემოაღნიშნულის მიხედვით, წინასწარ განზრახული ბოროტება ყოველთვის აკრძალულია, ხოლო რაც შეეხება განჭვრეტილს, ის აკრძალულია მანამ, სანამ პროპორციული სიკეთე არ იქნება მიღწეული კონკრეტული ქმედებისგან.

იმისათვის, რომ ორმაგი ეფექტის პრინციპი უფრო ნათელი გახდეს, დამატებით კიდევ ბევრი რამის თქმაა საჭირო, განსაკუთრებით კი სიკეთის და ბოროტების “პროპორციულ” ცნებასთან მიმართებით. თუმცა, რაც აშკარაა ამ პრინციპთან დაკავშირებით არის ის, რომ იგი უშვებს მორალურად მნიშვნელოვან განსხვავებას განზრახვის მორალურ საფუძველსა და წინასწარ განჭვრეტის მორალურ საფუძველს შორის. შესაბამისად, ეს პრინციპი მოიცავს განზრახული ბოროტების შესახებ აბსოლუტურ აკრძალვას.

აი, ასეთი მაგალითი, რომ განვიხილოთ: ტერორისტი მიზნად ისახავს მშვიდობიანი მოსახლეობის დაღუპვას, რათა მტერი დაასუსტოს. შედეგი, რაც მას უნდა რომ გამოიწვიოს არის მშვიდობიანი მოსახლეობის დახოცვა. ტაქტიკურ დამბომავის სამხედრო ძალები ყავს მიზანში ამოღებული, მაშინ როცა წინასწარ განჭვრეტს, რომ ასეთი სამიზნეები გამოიწვევს სამოქალაქო პირების სიკვდილსაც, თუმცა ტერორისტისგან განსხვავებით მას ამ შედეგის გამოწვევა განზრახული აქ აქვს. მაშინაც კი, როდესაც აშკარაა, რომ ეს ორი დამბომბავი ერთი და იმავე რაოდენობის სამოქალაქო მსხვერპლს გამოიწვევენ, ტერორის მიზნით დაბომბვა დაუშვებელია, ხოლო ტაქტიკური მიზნით კი დასაშვებია.

როგორც უკვე აღვნიშნე, ორმაგი ეფექტის პრინციპის მრავალნაირი განმარტება არსებობს, შესაბამისად განსხვავდება მისი აღქმაც. პირველი, არასწორი ინტერპრეტაციაა მტკიცება იმისა, რომ ამ პრინციპის მიხედვით, ადამიანმა შესაძლოა დასაშვები ზიანი გამოიწვიოს იმის გათვალისწინებით, რომ საზიანო ეფექტები თავიდანვე არის განჭვრეტილი გვერდითი მოვლენა საბოლოო სიკეთის მისაღებად. ორმაგი ეფექტის პრინციპი ყოველთვის უშვებს, რაღაც სახის პროპორციულობის პირობის დაკმაყოფილებას. პროპორციულობის პირობის ტრადიციული ფორმულირება მოითხოვს, რომ საბოლოო სიკეთის მიღების ღირებულებამ გადაწონოს საზიანო გვერდითი ეფექტის დამაკნინებელი გავლენა.

ზემოაღნიშნულის საილუსტრაციოდ კიდევ ერთ მაგალითს განვიხილავ. მაგალითად, ექიმის გამართლება მედიკამენტების გამოყენებისთვის იმ მიზნით, რომ პაციენტს შეუმსუბუქოს ტკივილი მაშინ როდესაც განჭვრეტ სიკვდილის მოსწრაფებას, როგორც გვერდით მოვლენას არ არის დამოკიდებული მხოლოდ იმ ფაქტზე, რომ ექიმს არ აქვს განსაზღვრული სიკვდილის დაჩქარება. გარდა ამისა, ექიმებს არ აქვთ უფლება, რომ გამოიყენონ პოტენციურად სასიკვდილო დოზის ნარკოტიკები, მაგ. კენჭის გავლის ან მშობიარობის დროს იმიტომ, რომ ისინი განჭვრეტენ მაგრამ არ განიზრახავენ სიკვდილის გამოწვევას, როგორც გვერდით მოვლენას. სამედიცინო და ეთიკური თვალსაზრისი უზრუნველყოფს დასაბუთებელ კონტექსტს: პაციენტი არის უკურნებლად ავად, არსებობს გადაუდებელი საჭიროება, რომ შეუმსუბუქო მას ტკივილი და ტანჯვა სიკვდილი გარდაუვალია და საჭიროა პაციენტის ან მისი წარმომადგენლის თანხმობა.

საქმე ისაა, რომ ორმაგი ეფექტის პრინციპი არანაირ როლს არ თამაშობს ნარკოტიკული მედიკამენტების ტკივილის დროებით შემსუბუქების მიზნით გამოყენებაში. მაშინ რატომ არის ეს პრინციპი ასე ხშირად გამოყენებული ამ კონტექსტის დისკუსიებში თუ ის ეყრდნობა ერთგვარ სამედიცინო მითს?

მას შეიძლება ორი სავარაუდო საფუძველი ჰქონდეს. თავდაპირველად, სიკვდილის დასაშვები მოსწრაფების, როგორც წინასწარ განჭვრეტილი გვერდითი ეფექტის ხსენების მიზანი შეიძლება იყოს მისი გამოკვეთა იმასთან მიმართებით, რაც მორალურად დაუშვებელია: უკურნებელი პაციენტისთვის ისეთი წამლების მიცემა, რომლებიც არ არის ტკივილის მომხსნელი იმისათვის, რომ დააჩქარო სიკვდილი და საბოლოოდ შეწყვიტო პაციენტის ტანჯვა.

მეორე საფუძველის მიხედვით, მითი იმის შესახებ რომ ტკივილის შემსუბუქება ასწრაფებს სიკვდილს შესაძლოა დამკვიდრებულიყო იმიტომ, რომ ის გამოხატავს თანამგრძნობ აზრს იმ დაშვების უკან, რომლის მიხედვითაც სიკვდილის დაჩქარება შესაძლოა იყოს ტკივილის შემსუბუქების მისაღები გვერდითი მოვლენა სიცოცხლის ბოლოს. ეს მოსაზრება შესაძლოა არ იყოს შეთავსებადი ორმაგი ეფექტის, როგორც გამართლების გამოყენებასთან თუ პაციენტის მკურნალობის კურსში სიკვდილი არ არის დანახული, როგორც ზიანი, მაშინ ორმაგი ეფექტი ამ კონტექსტზე არ ვრცელდება.