უტილიტარიზმი და ცხოველთა უფლებები

უტილიტარიზმი არის კონსეკვენციალიზმის ერთ-ერთი ფორმა, რომელიც მოვლენებს აფასებს მისი შედეგიდან გამომდინარე, რაც იმას ნიშნას, რომ ქმედება თავისთავად არ შეიძლება ჩაითვალოს ცუდად ან კარგად, არამედ მისი ავკარგიანობა დამოკიდებულია ამ ქმედებით გამოწვეული სარგებლით/ზიანით. უტილიტარისტული ეთიკა მხარს უჭერს ისეთ ქმედებებს, რომელთა შედეგადაც ჯამური ბედნიერება აღემატება ჯამურ ტანჯვას. ამ თვალსაზრისით შეიძლება, უტილიტარიზმით გავამართლოთ ერთი ან რამდენიმე ადამიანის მკვლელობა,თუ ეს სხვა ბევრ სიცოცხლეს გადაარჩენს.

უტილიტარისტული თეორიის ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი ისაა, რომ ყველას ბდნიერება თანაბრად მნიშვნელოვანია. ვინაიდან ამ ეთიკის მიზანი საერთო სიამოვნების გაზრდა და ტანჯვის შემცირებაა, „ყველაში“, ჩემი აზრით, უნდა მოვიაზროთ ყველა ის არსება, რომელსაც ამ ორი შეგრძნების განცდა შეუძლია, ანუ ადამიანის გარდა მხედველობაში უნდა მივიღოთ ცხოველთა გრძნობებიც.

ადამიანი მთელი ისტორიის მანძილზე მოიხმარდა სხვადასხვა სახეობის ცხოველებს საკვებად, ტანსაცმლის და სხვა საყოფაცხოვრებო ნივთების საწარმოებლად. დღეს ცხოველთა გამოყენება კვების ინდუსტრიის გარდა სხვა მრავალ სფეროში მიმდინარეობს, მაგალითად სამეცნიერო კვლევებში, სადაც ახლადშექმნილ ნივთიერებებს ცხოველებზე ცდიან; კოსმეტიკური საშუალებების დასამზადებლად; კინო ინდუსტრიაში და სხვა. ამ და სხვა სფეროებში ყოველწლიურად მილიონობით შინაური და გარეული ცხოველი გამოიყენება, რომელთა უმეტესეობა მალევე კვდება. გარდა სიცოცხლის მოსპობისა, აღსანიშნავია, რომ ამ ყველაფერს თან ახლავს სასტიკი მოპყრობის მეთოდები. საბოლოოდ გამოდის, რომ ყოველდღიურად მილიონობით არსება იტანჯება და „უკეთეს“ შემთხვევაში ამ გაუსაძლის არსებობას წყვეტს.

ვინაიდან უტილიტარიზმი ჯამურ სარგებელს აქცევს ყურადღებას და რადგან უკვე აღვნიშნეთ, რომ ამ სარგებელში უნდა გავაერთიანოთ ყველა სულიერის სიამოვნება/ტანჯვა, ისმის კითხვა: რამდენად მიღებულია ცხოველთა მიმართ მსგავსი მოპყრობა და ზოგადად მათი გამოყენება ნედლეულის სახით? ან რა შემთხვევაში ეს დაშვებული და როდისაა მიუღებელი?

უტილიტარული ეთიკის მიხედვით, ეს პრობლემა შეგვიძლია, მარტივად გადავჭრათ: თუ ცხოველთა გამოყენება საბოლოოდ მეტ სარგებელს იძლევა (ადამიანები იღებენ სასურველ და გემრიელ საკვებს, ლამაზ ტანსაცმელს, ეფექტურ მედიკამენტებს და ა.შ) ვიდრე ტანჯვას (იგლულისხმება თავად ამ ცხოველთა განცდები), მაშინ ეს ქმედება დადებითად უნდა შეფასდეს.

მართლაია, ერთი შეხედვით საკითხი ადვილად გადაიჭრა, თუმცა თუ ამ ლოგიკას მივყვებით (სარგებლისა და ტანჯვის შედარება), ვფიქრობ, რთული იქნება ცხოველთა ექსპლუატაციის შეფასება ცალსახად დადებითად ან უარყოფითად. ერთი მხრივ, ადამიანების ბედნიერება უფრო აღმატებულად გვეჩვენება, ვინაიდან ჩვენთვის უფრო ადვილია ჩვენივე სახეობის წარმომადგენლების გაგება. ადამიანთა უმეტესობისთვის ცხოველის სიცოცხლე, მისი გრძნობები გაუფასურებულია. ის, რომ ადამიანისთვის სხვა ადამიანის სიცოცხლე (და შესაბამისად ბედნიერენა და ტანჯვა) უფრო მნიშვნელოვანია, ნორმაა და დამატებით კითხვის ნიშნებს არ იწვევს. მიუხედავად ამისა, ობიექტურად თუ ვიმსჯელებთ, მხოლოდ იმიტომ რომ ადამიანის განცდები ჩვენთვის უფრო ფასეულია, არ ნიშნავს იმას, რომ ზოგადადაც ასეა. და ასეც რომ იყოს, მაინც შეიძლება იმის მტკიცება, რომ ცხოველთა გამოყენება ჯამურად მეტ ტანჯვას იწვევს, ვიდრე სარგებელს. მართლაც ადამიანს შეუძლია ხორცის ამოღება დიეტიდან, ისე რომ მისი ჯანმრთელობა არ ზიანდება და ბედნიერება არ მცირდება (ამაზე მეტყველებს ვეგეტარიანული და ვეგანური ცხოვრების სტილი). მას შეუძლია ცხოველური ნაწარმის გარეშე არსებობა. გამოდის, რომ ცხოველისგან მიღებული სარგებელი არ არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ადამიანისთვის, არამედ მხოლოდ დამატებით სიამოვნებას იძლევა. მეორე მხრივ კი მილიონობით არსება იძულებულია მოკლე და მტანჯველი ცხოვრებით იცხოვროს. თუ ამ კუთხით შევხედავთ ვითარებას, მაშინ საერთო სარგებელსა და ტანჯვას შორის განსხვავება მეორეს სასარგებლოდ გაიზრდება.

ამრიგად, ვფიქრობ, რომ რთულიაგადაჭრით იმის თქმა, ამართლებს თუ არა უტილიტარისტული ეთიკა ცხოველთა ჩაგვრას. მიუხედავად ამისა, ჩემი აზრით, უფრო ლოგიკურია იმის თქმა, რომ ეს ქმედება ჯამურად მეტ ტანჯვას იწვევს ვიდრე სარგებელს, ვინაიდან ადამიანებს შეუძლიათ, ბედნიერები იყვნენ ცხოველური ნაწარმის გამოყენების გარეშე, მაგრამ თავად ცხოველებს არჩევანის გაკეთების ფუფუნება არ გააჩნიათ.