ალტრუიზმის ინტუიციური პრობლემა

ალტრუიზმის მთავარი იდეაა, რომ ადამიანი მიდრეკილია ასიამოვნოს სხვას, თუნდაც ეს მისთვის საზიანო აღმოჩნდეს. თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში ალტრუიზმში ვგულისხმობ ადამიანის მუდმივ მზადყოფნას, რომ თავისი ქცევები შეუსაბამოს სხვების ინტერესებს. განა შესაძლებელია, მსგავსმა ქმედებებმა რაიმეს კეთების მოტივაცია მოგვცეს?!

ეჭვგარეშეა, რომ ადამიანის მოტივატორი შეიძლება იყოს სიყვარული, სიმპათია, კეთილგანწყობა და ა.შ. თუმცა არსებობს ე.წ. სუფთა ალტრუიზმი, როდესაც ერთი პიროვნების ინტერესებს პირდაპირი გავლენა აქვს მეორეს ქცევებზე. ადამიანის მთავარი მახასიათებელი, რომელიც ყველა სხვა ცოცხალი არსებისგან გამოარჩევს არის გონიერება. სწორედ მისი გონიერი, იგივე რაციონალური ბუნებიდან გამომდინარეობს ის, რომ აწმყოში არსებული ჩვენი სურვილები უნდა იყოს მოტივაციის მთავარი მიზეზი. მაშინაც კი, როცა ადამიანი სხვისი ინტერესების სასარგებლოდ მოქმედებს გამოდის, რომ ეს მის პირად ინტერესშიც შედის, რადგან თავისი ნებით იღებს ამ გადაწყვეტილებას და თავადაა მთავარი მოქმედი პირიც. აქედან გამოდის, რომ ადამიანი თავად აძლევს საკუთარ თავს მოტივაციას. რწმენას იმის შესახებ, რომ ჩემი საქციელი სხვას სარგებელს მოუტანს, შეუძლია ძალა მომცეს მხოლოდ იმის გამო, რომ მე მისთვის კარგი მინდა. სურვილი არ არის მოტივაციის ერთადერთი შესაძლო წყარო. შესაბამისად, ბუნებრივია, რომ ვეძებოთ სხვა შინაგანი ფაქტორები, რომლებიც ალტრუისტულ შემთხვევაში რწმენას და ქცევას ერთმანეთთან დააკავშირებს.

აქვე, თავს იჩენს შემდეგი პრობლემა - თუკი მე, აწმყოში ჩემს ყველა ქცევას სხვის ინტერესებს მოვარგებ, მაშინ გამოდის, რომ ჩემი მომავალიც სხვა ადამიანის სურვილების მიხედვით იქნება განპირობებული.

მიმაჩნია, რომ ამ პრობლემიდან გამოსავალი ეგოიზმია. რაც გულისხმობს იმას, რომ ინდივიდის მოტივაცია მოქმედებისთვის უნდა მომდინარეობდეს მისივე სურვილებიდან. თუმცა, ერთი ადამიანის ინტერესები შესაძლოა მოტივაციას აძლევდეს სხვას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი განიცდიან მსგავს გრძნობას, მაგალითად სიმპათიას, კეთილშობილებას და სხვა. ამ ფილოსოფიური პოზიციის მომხრეს შეიძლება ეგოისტი ვუწოდოთ. ეგოისტმა, რომელსაც დახმარება სჭირდება, სანამ დაასკვნის, რომ სხვებსაც შეიძლება ჰქონდეთ მისი დახმარების მიზეზი, უნდა უპასუხოს შეკითხვას „რა ინტერესი აქვს მას (სხვას)?“. იგი მოშორებულია წინააღმდეგობის შეგრძნებას, რომელიც ასახავს მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ სხვა ვერ მოქმედებს იმ მიზეზებით, რომელთა საფუძველზეც საკუთარი საჭიროებები უზრუნველოფს მას. მნიშვნელობა არ აქვს, რამდენად დიდია მისი საზრუნავი, ეგოისტი მაინც ვერ იგრძნობს რომ ის თავისთავად სხვისი ინტერესის საგანიც იქნება.

მთავარი საკითხი ისაა, რომ მიზნებსა ან მიზეზებზე თანხმობის განცხადებით ადამიანი თავს უკავშირებს ობიექტურ ღირებულებას ზოგიერთი მოცემულობისთვის და არა მარტო ღირებულებას საკუთარი თავისთვის. მსგავსად, როდესაც ის აღიარებს, რომ სხვებს აქვთ მიზეზები, რათა თავიანთი ინტერესებიდან გამომდინარე იმოქმედონ, ეს საბოლოოდ უნდა იყოს მიზეზები არა მხოლოდ მათთვის, არამედ ეს იქნება ობიექტური მიზეზები მათი მიზნებისთვისა და ქმედებებისთვის, რომელთაც ისინი ესწრაფვიან ან/და სჩადიან.

გ.ი. მურის პოზიციის მიხედვით, ეგოიზმი მოიცავს პირდაპირ წინააღმდეგობას, რადგან ის ირწმუნება, რომ „თითოეული ადამიანის ბედნიერება არის ერთადერთი სარგებელი - რომ სხვადასხვა რამეები, თითოეული არის ერთადერთი სარგებელი - აბსოლუტური წინააღმდეგობაა.“ უფრო მარტივად, რომ ვთქვა თუ ადამიანის ბედნიერება არის ერთადერთი სარგებელი, მაშინ გამოდის, რომ სხვა სარგებელი ვერ იარსებებს. ეგოისტი შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს იმას, რომ მისი აზრი მხოლოდ ის არის, რომ თითოეული ადამიანის ბედნიერება ან ინტერესი მხოლოდ ერთია, მაგრამ მურმა უკვე უარყო ეს ნაბიჯი.

როცა ვსაუბრობთ „საკუთარ სარგებელზე“, ვგულისხმობთ, რომ ეს მხოლოდ ექსკლუზიურად ჩვენი სარგებელია, როემლიც ამავდროულად აბსოლუტური სარგებელიცაა. ამ შემთხვევაში სარგებელი ვერ იქნება „კერძო“ გაგების ან ადამიანის საკუთრება; ისევე როგორც ნივთი არ შეიძლება არსებობდეს კერძოდ, ან მხოლოდ ერთი ადამიანისთვის. ერთადერთი მიზეზი, რომელიც ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს „საკუთარი სარგებლის“ მიმართ არის აბსოლუტური სარგებელი, რომელიც უნდა ეკუთვნოდეს მას - ანუ თუ ეს მის საკუთრებაში იქნება, სხვები მის ქონას ვეღარ შეძლებენ. თუმცა თუკი ეს აბსოლუტური სარგებელია, მაშინ მე იგი უნდა მქონდეს, შემდეგ კი ყველა სხვასაც ექნება იგივე მიზეზი მსგავსი მიზნის მისაღწევად. საბოლოოდ, იმისთვის, რომ რაღაც საკუთარ მიზნად მივიღოთ, უნდა შეგვეძლოს, რომ შედეგი აღვიქვათ, როგორც ობიექტური სარგებელი.