ეთიკური ეგოიზმი

ეგოიზმის ფენომენი უძველესი დროიდან დღემდე კვლევის საგანია. თემის აქტუალურობა კი ინტერესს გვიჩენს მის მიმართ. საინტერესოა, თუ როგორ დამკვიდრდა ტერმინი.  ის შემოვიდა ეთიკური თეორიის სახელწოდებით და მისი განხილვა მუდმივად უტილიტარიზმის პარალელურად ხდება.  მასში კი ნათქვამია, რომ ყველამ უნდა გაითვალისწინოს და შექმნას საერთო სიკეთე, რომელიც მიმართული იქნება იმისკენ, რომ ბალანსი დაიცვას სიკეთესა და ბოროტებას შორის.  ეგოიზმი კი ამბობს, რომ თითოეულმა ადამიანმა უნდა გამოიყენოს და შექმნას საკუთარი სიკეთე. აქ საუბარია კერძო სიკეთის მოხვეჭაზე. 

აღსანიშნავია, რომ უტილიტარიზმის ქვეშ მოიაზრება ეთიკური თეორია, რომლის თანახმადაც, ქცევა, რომელიც ნებისმიერ სიტუაციაში არის ობიექტურად სწორი, გამართლებულია. ეს არის ის, რაც მთლიანობაში უდიდესი ბედნიერების მომტანია.  მხედველობაში უნდა მივიღოთ ყველა, ვის ბედნიერებაზეც გავლენას ახდენს ქცევა. 

ორივე თეორია ტელეოლოგიური ბუნებისაა, ვინაიდან სწორად მიმართული საქმე ყოველთვის სიკეთის წარმომშობია. ამის მიუხედავად, უტილიტარიზმი ნათლად გამოხატავს თავის პოზიციას, რომ სიკეთის მაქსიმალიზებით უნივერსალური სიკეთის მიღებაა შესაძლებელი. ხოლო ეგოისტი მიიჩნევს, რომ სიკეთე რომლისკენაც მივისწრაფვით, საბოლოო ჯამში, არის მხოლოდ საკუთარი სიკეთე. ეს ორი თეორია თითქოს ერთმანეთის პარალელურია, მაგრამ მათი შედარებითი  ანალიზი გვაძლევს იმის თქმის საშუალებას, რომ მათ შორის მკვეთრი დაპირისპირებაა. 

ასეთი კლასიფიკაცია ჰენრი სიჯვიკი თოერიებითაა განპირობებული. რომელიც ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად  მორალურ ფილოსოფიაში  ამ ორი თოერიის გამიჯვნას მიიჩნევდა. “ეთიკის მეთოდებში” სიჯვიკი საკითხს ასეთ ფორმულირებას აძლევს, რომ  სიკეთე სიამოვნების ტოლფასია. საინტერესოა, როგორ შეიძლება აღიქვას ადამინმა სიკეთე სიამოვნებად? არის თუ არა ამ ორ ცნებას შორის იმდენად დიდი მორალური კავშირი, რომ მათ ტოლფასოვნებას ასე მკვეთრად გავუსვათ ხაზი?

ჰენრი სიჯვიკი განიხილავდა ეგოიზმს, როგორც უტილიტარიზმის პარალელურ ეთიკურ თეორიას. უტილიტარისტი მიიჩნევს, რომ უნდა მოხდეს სამყაროს ყველა არსების სიკეთის მაქსმალიზება, ხოლო ეგოისტი, ნაცვლად ამისა, ამბობს, რომ, საბოლოო ჯამში, კარგია მხოლოდ საკუთარი სიკეთე. მისი განმარტება თითქმის ამ თეორიათა თავდაპირველი მნიშვნელობის იდენტურია. 

სწორედ ამის შემდეგ დამკვიდრდა აკადემიურ სფეროში სიკეთისა და სიამოვნების ტოლფასობა. დროთა განმავლობაში კი ამ დოქტრინამ ეთიკური ეგოიზმის სახელი მიიღო. 

ეთიკურმა ეგოიზმმა შეიძლება მიიღოს ის ქცევა, რომელიც სხვებისთვის სარგებლის მომტანია, რადგან ხშირ შემთხვევაში სხვისი სიკეთის ხელშეწყობა საუკეთესო გზაა კოოპერატიული ურთიერთობების ჩამოსაყალიბებლად. ალტრუიზმის ამგვარ დასაბუთებას ვერ იაზრებს ეგოისტი, ვინაიდან ალტრუიზმი მიმართულია სხვების სარგებლიანობისკენ, ხოლო ეგოისტისთვის საბოლოო მიზანი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, უნდა იყოს საკუთარი სიკეთე. 

თუკი მსჯელობის ამ ხაზს გავყვებით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეგოიზმს შეიძლება რაციონალური ბუნება ჰქონდეს. რატომ უნდა ეცადოს ადამიანი, რომ სხვისი კეთილდღეობისთვის საკუთარი თავი გაწიროს, ან უფლებრივად შეამციროს, როცა ამ კერძო პირის სარგებელი ბევრად მეტი იქნება, ვიდრე სხვა მეორის მცირე კეთიდღეობის დაკარგვაა?  გამომდინარე აქედან, ეგოისტის მთვარი კითხვაა: რატომ უნდა გაიღოს საკუთარი კეთილდღეობა მსხვერპლად სხვისი გულისთვის? 

რეალურად, ჩვენ მიმოვიხილეთ ეგოიზმი. მის პარალელურად განვიხილეთ უტილიტარიზმი და, საბოლოოდ, შევეხეთ ეთიკური ეგოიზმის ფენომენს, რომლის თანახმადაც ადამიანებმა საკუთარი ინტერესები უნდა დაიცვან და არ აქვთ ვალდებულება სხვისი ინტერესების დაცვას რამენაირად შეუწყონ ხელი.